Τριπολιτσά

“Με το σουγιά στο κόκκαλο και το λουρί στο σβέρκο”,

οι ραγιάδες έχτισαν το κάστρο της Τριπολιτσάς

 

• Τούρκοι, για το χτίσιμο του κάστρου, αγγάρεψαν μαστόρους  (πετράδες) από τη Γορτυνία, και την Ήπειρο!

• Λαγκαδινοί μαστόροι έχτισαν τα καλύτερα ταμπούρια στα Τρίκορφα στην πολιορκία  της Τριπολιτσάς.

• Μαστόροι από το χωριό Σέρβου αναστήλωσαν   εκκλησιαστικά ιστορικά μνημεία!

Γράφει ο Βασίλειος Κων/ντή Σχίζας.

Μέλος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών.

Η θεογενής πανάρχαια Αρκαδία, στην οποία  κατοικούσε το αρχαιότερο ελληνικό φύλο, δεν είχε διοικητική πρωτεύουσα  στην αρχαιότητα.

Όλες οι πόλεις της συνδέονταν σε μια συνομοσπονδία που ονομάστηκε «Κοινό των Αρκάδων». Οι αρχαίες αρκαδικές πόλεις ήσαν η Ηραία, η Τεύθις, η Υψούντα, οι Τρικολώνοι, τα Τρόπαια, ο Ορχομενός,  η Λυκοσούρα, η Τεγέα, η Μαντινεία, η Ασέα, το Παλλάντιο, η Νεστάνη, η Αλέα, ο Φενεός, η Καφυά, το Θυραίο. Πρώτη πρωτεύουσα των Αρκάδων έγινε το 370 π. Χ. η Μεγαλόπολη.

Η σημερινή πρωτεύουσα, η Τρίπολη δεν υπήρχε στην αρχαιότητα, ούτε την εποχή του Βυζαντίου. Είναι νέα πόλη. Χτίστηκε επί τουρκοκρατίας στα χρόνια της  δουλείας γύρω στο 1560  και 1580. Πρωτύτερα στη σημερινή της θέση, υπήρχαν εγκαταστάσεις γεωργοκτηνοτρόφων,  κάποια χάνια  τα οποία εξυπηρετούσαν περαστικούς στρατολάτες, εμπόρους και άλλους.(Κατά μία άλλη εκδοχή η Τριπολιτσά ιδρύθηκε περίπου έναν αιώνα ενωρίτερα στο μέσον των τριών ειπωμένων αρχαίων πόλεων, της Μαντινείας, των Αμυκλών ή  του Παλαντίου και της Τεγέας). Επειδή ήταν στρατηγικό μέρος, αφού ήταν το κέντρο του Μωριά, μετά σχεδόν έναν αιώνα, από το 1680  ανεγέρθηκαν διάφορα κτίσματα  για στρατιωτικές εγκαταστάσεις   κ.λπ. 

Το 1785 ο Μόρα Βαλεσή (τούρκος στρατιωτικός διοικητής της Πελοποννήσου) Αχμέτ πασάς μετέφερε στη Τριπολιτσά την έδρα του από το Ναύπλιο.

Η Τριπολιτσά έκτοτε αναπτύχθηκε σε όλους τους τομείς αφού κατέστη το τούρκικο διοικητικό κέντρο του Μωριά…  μέχρι το ευλογημένο 1821 οπότε… ελευθερώθηκε  από τους επαναστάτες και ανάσανε ο τόπος!

 

Στο μεταξύ ως το -21 οι Έλληνες δεν σταμάτησαν τις εξεγέρσεις  στην προσπάθειά τους να εκδιώξουν τους άξεστους,  ανατολίτες  μογγολογενείς, κατακτητές,  από τον ευλογημένο  από χιλιετιών τόπο τους! Καταγράφηκαν 124  μεγάλες επαναστάσεις!

Σημαντική επαναστατική εξέγερση των Ελλήνων ήταν το 1770 με τους Ρώσους αδελφούς Ορλώφ. (Σημειώνεται  πως εκείνη τη χρονιά  γεννήθηκε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και η οικογένειά του ενθουσιασμένη  γιατί πίστεψε πως επιτέλους ήλθε η ώρα της ‘λευτεριάς, τον βάφτισε Θεόδωρο παρότι δεν υπήρχε αυτό το όνομα στην φαμελιά του, δίνοντας έτσι το όνομα ενός των αδελφών Ορλώφ).

Ο πρώτος Μόρα Βαλεσή της Τριπολιτσάς, ο Αχμέτ πασάς, ήταν ανήσυχος από τις συνεχείς επαναστατικές επιδρομές των  ραγιάδων γκιαούρηδων, των Ελλήνων δηλαδή.  Για να βρει την   ησυχία του, με τα πλούτη του από το αίμα και τον ιδρώτα των βασανισμένων  σκλάβων, τα χαρέμια του  με  τις  64  παλλακίδες και όλο το βάρβαρο σκυλολόι του, πήρε άδεια από το σουλτάνο για να κλείσει ολόγυρα την Τριπολιτσά  σε ένα πανίσχυρο κάστρο!

Οικονομικά δεν του στοίχισε  και τίποτα γιατί  αγγάρεψε εργάτες από την Αρκαδία και εξειδικευμένους τεχνίτες, δηλαδή μαστόρους της πέτρας (πετράδες), από τη Γορτυνία και από την Ήπειρο. Όπου αναφέρονται  Γορτύνιοι μαστόροι καταφανώς πρόκειται κυρίως για τους Λαγκαδινούς,  τους Σερβαίους  τεχνίτες (πετράδες) και ενδεχομένως και από άλλα χωριά της Γορτυνίας. Αναφέρουμε  μόνο τα δύο χωριά γιατί  μελετητές καταγράφουν ότι «μαστορικά μπουλούκια ή συνεργεία» από τα μαστοροχώρια  Λαγκάδια  και Σέρβου υπήρχαν από την εποχή της τουρκοκρατίας.

Ο καθηγητής Τάσος Γριτσόπουλος  (1911 – 2008) και ο λαογράφος Τάκης Ρούνης (1928 -)  μας λένε ότι ο μηχανισμός (το δίκτυο)  με πληροφοριοδότες  του Αχμέτ πασά λειτουργούσε τέλεια και γι’ αυτό  ήξερε που θα αναζητήσει μαστόρους κτίστες (πετράδες).  Οι νταμαριτζίδες (λατόμοι), οι ασβεστάδες με τα ασβεστοκάμινα, οι νεροκουβαλητές και αμμοκουβαλητές  από τα ρέματα  κ. ά. ήσαν οι περισσότεροι Αρκάδες, τους οποίους αγγάρεψε! Το σύστημα της αγγαρείας  εφαρμόστηκε και στην ελεύθερη Ελλάδα λόγω φτώχειας μέχρι τις 10ετιες 1960 -70 με την εσωτερική μετανάστευση! Το είπαν «προσωπική εργασία». 

(Η Κοινότητα χρέωνε κάθε οικογένεια  με καθορισμένα μεροκάματα  το χρόνο  που αντιστοιχούσαν  σε ημέρες δωρεάν προσφοράς εργασίας. Όποιος ήθελε δεν πήγαινε στην εργασία και κατέβαλε τα ημερομίσθια των αντίστοιχων ημερών απουσίας. Στην τουρκοκρατία  οι  αγγαρείες, αφού οι άμοιροι εργάτες ήσαν σκλάβοι γίνονταν με το βούρδουλα. Στην ελεύθερη Ελλάδα η «προσωπική εργασία»  γινόταν με χαλαρότητα αφού εκτελούντο  κοινωφελείς εργασίες.  Δηλαδή καλλιεργείτο  πνεύμα προσφοράς γιατί  π.χ. επιδιόρθωναν  ευχαρίστως τα νεροφαγώματα  των  δρόμων   από τις βροχές ή διάνοιγαν  περάσματα από κατολισθήσεις ή επισκεύαζαν  τα αυλάκια για την ροή των νερών προς τις κηπευτικές καλλιέργειές τους  κ.λπ. ).

Την επόμενη χρονιά της εγκατάστασης τού   Αχμέτ,  δηλαδή το 1786 άρχισε η κατασκευή του τείχους της Τριπολιτσάς. Πότε ακριβώς άρχισε και πότε αποπερατώθηκε δεν είναι γνωστό. Οι ιστοριογράφοι αναφέρουν διάφορες χρονολογίες.  Ο Πουκεβιλ  αναφέρει το 1785, ο Άγγλος Λήκ  το 1790  κ.λπ. Τέλος πάντων  θεωρούμε ότι κατασκευάστηκε 35 χρόνια πριν καταλάβουν  στις 23 Σεπτεμβρίου 1821  την Τριπολιτσά οι ελευθερωτές της Πατρίδας και έμεινε όρθιο μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου  1928 οπότε μέσα σε 5 ημέρες το ανατίναξε ο αράπης Μπραϊμης (Ιμπραήμ πασάς)!

(Στην πολιορκία της Τριπολιτσάς ο Κολοκοτρώνης μαζί με τον Δεληγιάννη  συμφώνησαν να καταληφθεί το κάστρο χωρίς… πόλεμο  και επομένως χωρίς την καταστροφή του, επειδή οι επαναστάτες υστερούσαν σε δύναμη πυροβολικού! Γι’ αυτό κατέστρωσαν σχέδιο. Ένας τουρκαλβανός ονόματι Σουμάνης που είχε αυτομολήσει  στους Έλληνες, περιδιαβαίνοντας γύρω από το κάστρο πάντα μαζί  με τον καπετάνιο Φώτη Δάρα (από του Σέρβου), ανέπτυξε κάποιες σχέσεις με έναν  Τούρκο γνώριμό του, τον Κοντό Χαμπίμπη που ήταν πάνω στην τάπια στο κάστρο. Ο Κολοκοτρώνης εκμεταλλεύτηκε αυτή τη γνωριμία και μεθόδευσε την απόσπαση των τουρκαλβανών από τους Τούρκους, δηλαδή αποδυναμώθηκε η δύναμή τους!).

Σχεδιάγραμμα του κάστρου της Τριπολιτσάς.

Ήταν τεράστιο έργο,  με 3.500 μέτρα μήκος, 5,50 μέτρα ύψος και 2 μέτρα περίπου πάχος! Περιέκλειε έκταση 1.320.000 τ.μ. Πάνω στο  τείχος ανά διαστήματα είχαν χτίσει  13 πολεμίστρες/πύργους  και πολλές τουφεκίστρες, 4  μεγάλους πύργους/τάπιες  που είχαν βάλει κανόνια και άλλα βαριά όπλα.

Το κάστρο είχε 7 εισόδους/πύλες  οι οποίες έκλειναν με τη δύση του Ηλίου και άνοιγαν με την ανατολή. Η  πύλη του Ναυπλίου είχε χρυσή προμετωπίδα και πάνω  ανέμιζαν τα τούρκικα μπαϊράκια.

Από αυτή την πύλη πρωτομπήκαν οι Έλληνες αγωνιστές και ελευθερώθηκε η Ελλάδα! Το τι έγινε όταν μπήκαν στην Τριπολιτσά οι επαναστάτες… δεν είναι του παρόντος!

Η θεογενής αρχαία Αρκαδία, γενέτειρα πολλών Ολύμπιων Θεών και Θεαινών, εκτεινόταν σε άλλες  γεωγραφικές εκτάσεις. Περιλάμβανε και τη Φιγαλεία σήμερα του νομού Ηλείας με το Ναό του Επικούρειου Απόλλωνος που έγινε από τον αρχιτέκτονα  Ικτίνο. Ο ποιητής και πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Λογοτεχνών του περασμένου αιώνα, Γεώργιος Σταμπολής (1902 – 1992)  εξύμνησε  την  Αρκαδία.

.

 «… Στου Ικτίνου το ναό, τι πνεύμα και χαρά

πλανιέται  ολημερίς στης Φιγαλείας την άκρη,

λάμπει ένας κόλπος, όραμα,  και στη σειρά

του Ταϋγέτου οι φαλακρές κορφές στα μάκρη!...».

.

Η σύγχρονη Αρκαδία κατέδειξε  έμπρακτα  ότι είναι και ηρωοτόκος!

.

«…Άνθρωποι αμόλυντοι σε κατοικούν,

λαός που δε μπορέσαν να σκλαβώσουν,

ράτσα γερή, βράχια σου επαρκούν

την ευφορία το μόχθο να τους δώσουν». 

.

Τις   επαρχίες της σημερινής Αρκαδίας,  σε διάφορες χρονικές περιόδους,

τις διαφοροποίησαν  ως προς τις  γεωγραφικές διοικητικές   αρμοδιότητές  τους.  Ο Τάσος Γριτσόπουλος  γράφει  ότι επί Τουρκοκρατίας  το Βιλαέτι  Καρύταινας   είχε έκταση μεγαλύτερη της σημερινής επαρχίας Γορτυνίας και περιλάμβανε  και μέρος  των επαρχιών Μεγαλοπόλεως και Μαντινείας (δήμο Φαλάνθου). Σήμερα η ιστορική Καρύταινα  υπάγεται  στην επαρχία Μεγαλοπόλεως  και οι Αρκάδες του δήμου Φαλάνθου  Μαντινείας, ξέρουν πολύ καλά ότι οι Κολοκοτρωναίοι ήσαν Γορτύνιοι.

Ο  Κολοκοτρώνης στρατολογούσε αγωνιστές από  τα χωριά Αλωνίσταινα, Πιάνα, Χρυσοβίτσι, Δαβιά, Βυτίνα, Λιμποβίσι, Αρκουδόρρεμα… για να πολεμήσουν την τουρκιά. Ο ίδιος διηγείται: «Εγώ εκοιμόμουν εις το Βαλτέτσι, εγευμάτιζα εις την  Πιάνα και εδείπναγα εις το Χρυσοβίτσι και επεριφερόμουν στα τρία ορδιά…». Επιθεωρώντας   τους γενναίους επαναστάτες, επαίνεσε ιδιαίτερα  εκείνους που έχτισαν τα  καλλίτερα (τεχνικά) ταμπούρια στα Τρίκορφα. Ήσαν βεβαίως οι Λαγκαδινοί και άλλοι Γορτύνιοι μαστόροι/πετράδες με τον Θανάση Κίντζο από το σώμα των Δεληγιανναίων.

Το Αρκουδόρρεμα  ήταν  ένα χωριό χτισμένο αριστερά και δεξιά  ενός ομώνυμου ρέματος, ανήλιαγου, απόμερου, σκοτεινού  μέσα στο πυκνό ελατοδάσος του Μαινάλου.  Ήταν  τόπος  απρόσιτος και λημέρι καπεταναίων  και  κλεφτών, σε απόσταση  4 χιλιομέτρων από το Χρυσοβίτσι. Από  εντειχισμένη  πινακίδα σε βρύση  που επιγράφει 1872, θεωρούμε  ότι κατοικείτο τουλάχιστον μέχρι τότε. Σήμερα είναι ακατοίκητο.  

Στο  αριστερό  πρανές του Αρκουδορρέματος και  σε  υψόμετρο  1.200 μ.  είναι το Λιμποβίσι στο οποίο υπάρχει ανακατασκευασμένο το σπίτι του Κολοκοτρώνη, με δαπάνη του Γορτύνιου  βιομηχάνου Παναγιώτη Αγγελόπουλου. Σώζεται επίσης η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Τίποτα άλλο!  

 φωτο:«Παναγία η Θεοτόκος» στο Αρκουδόρρεμα. Ο μαστρο-Κώστας (Κων/ντής Β. Σχίζας) εκτέλεσε εργασίες αποκατάστασης φθορών της εκκλησίας.  

Απέναντι στο δεξιό πρανές υπάρχει  με πλούσια αγιογράφηση  από το 1719 η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.  Οι ντόπιοι την  αποκαλούν  «Παναγία η Θεοτόκος».

Μόνο  αυτά τα δύο κτίσματα σώζονται από τα δύο Κολοκοτρωναίικα  χωριά! Στις εκκλησίες αυτές οι Κολοκοτρωναίοι  και οι άλλοι αγωνιστές «έκαναν το σταυρό τους» και ξεκινούσαν τον ιερό αγώνα τους. Είναι ιστορικά μνημεία συνδεδεμένα με τους αγώνες της λευτεριάς!

Η «Παναγία η Θεοτόκος» κτισμένη σε επικίνδυνα επικλινές έδαφος κινδύνευε να συμπαρασυρθεί από ενδεχόμενη κατολίσθηση.

Κλήθηκαν μαστόροι για να κάνουν έργα διασφάλισης του μνημείου, από το  μαστοροχώρι Σέρβου της Γορτυνίας,  με πρώτο τον μαστρο-Κώστα (Κωνσταντή Β. Σχίζα, 1913 - 2010), ο οποίος εργαζόταν πολλά μετεμφυλιοπολεμικά χρόνια  στα χωριά του δήμου Φαλάνθου  έχοντας  την εγκατάστασή του, σε… ακατοίκητα σπίτια(!) στο Χρυσοβίτσι.  Οι πατριώτες του  στου Σέρβου συνήθιζαν να  λένε το Χρυσοβίτσι, «του Κωνσταντή το χωριό!».

 φωτο:Κατασκεύασε ο «μαστρο –Κώστας» τα εξωτερικά υποστυλώματα (πέδιλα) στο βορεινό τοίχο του μνημείου. Εσωτερικά της εισόδου  τοποθέτησε ξύλινο πρέκι  (δοκάρι, από  πλάτανο, πάνω από την πόρτα) και διάφορα άλλα μερεμέτια.

 Ο μαστρο-Κώστας λοιπόν κατασκεύασε εξωτερικά του βορεινού τοίχου  της εκκλησίας, όπου το έδαφος έχει επικίνδυνη κλίση,  δύο εδαφικά υποστυλώματα, με ικανοποιητική   θεμελίωση και χρήση τσιμέντου, τα οποία  στηρίζουν το μνημείο.  Τέλος τα επικάλυψε με τσιμεντοκονίαμα.   (Πέδιλα τα λένε οι μαστόροι). Επίσης ανακατασκεύασε την είσοδο τοποθετώντας εσωτερικά  ένα ξύλινο πρέκι από πλάτανο (είναι το οριζόντιο δοκάρι πάνω από την πόρτα). Το τοποθέτησε στο εσωτερικό μέρος για να μην καταστραφεί εξωτερικά το τοξωτό  υπέρθυρο.  Έχτισε και πολλά  άλλα σημεία επιδιόρθωσης και γενικά  συντήρησης, (μερεμέτια) της εκκλησίας.

Αυτοί ήσαν οι αείμνηστοι παλιοί Σερβαίοι, Λαγκαδινοί και γενικά οι Γορτύνιοι χτίστες.  Οικοδομούσαν  αδιακόπως!  Ας αναπαύει την ψυχή  τους ο Κτίστης των πάντων!

Βασίλειος Κων/ντή Σχίζας.

Μέλος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών.