Παγκόσμια Ημέρα Βουνού (Αφιέρωμα στο βουνό Αρτοζήνος)

Η 11η Δεκεμβρίου καθιερώθηκε το 2003 από τα Ηνωμένα Έθνη ως Διεθνής Ημέρα Βουνού για να αναδείξει τον ζωτικό ρόλο που παίζει το βουνό στη ζωή των ανθρώπων και να υπενθυμίσει στη διεθνή κοινότητα την ευθύνη που έχει για τη διατήρησή του.

Τα βουνά καλύπτουν το 1/5 της ξηράς και παρέχουν ζωή στο 1/10 του παγκοσμίου πληθυσμού. Η δασική αποψίλωση συμβάλλει στην οικολογική υποβάθμιση και την απώλεια της βιοποικιλότητας.

πηγή: http://www.sansimera.gr/worldays/83 .

Παγκόσμια Ημέρα Βουνού σήμερα και θα την αφιερώσουμε στο βουνό Αρτοζήνος στην Γορτυνία.

Ο Αρτοζήνος, δεν είναι από τα ψηλότερα βουνά, όμως έχει χαρακτηριστική όψη, είναι ιδιαιτέρως αγαπητό στους κατοίκους και η προέλευση του ονόματος του χάνεται στα βάθη των αιώνων ως την μυθολογία. Πιστεύεται ότι ο Δίας γεννήθηκε στο Λύκαιο όρος, λούστηκε από τις Νύμφες στο Λούσιο ποταμό και έπαιρνε την τροφή του στον Αρτοζήνο(Άρτος+Ζηνός). Πάνω στο βουνό υπήρχε μέχρι το 1750 περίπου,  χωριό με το όνομα Αρτοζήνος, το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους. Σημάδια της ύπαρξης του χωριού βρίσκει κανείς  και σήμερα, όπως επίσης και πλήθος εκκλησιών. Μέχρι την δεκαετία του '70 καλλιεργούντο χωράφια με σιτηρά έως την κορυφή του. Απομεινάρια αγροικιών είναι διάσπαρτα στις πλαγιές του. Κατά μήκος της κορυφογραμμής του ορεινού όγκου του Αρτοζήνου και αντικριστά στη κορυφή του Προφήτη Ηλία (1360μ.) βρίσκεται το Χαλασμένο Βουνό(1400 μ.). Ο Αρτοζήνος και οι βουνοκορφές που τον περιβάλλουν προσφέρονται για πεζοπορία και αναψυχή. Από τις δυτικές  πλαγιές του ξεκινάει το Φαράγγι της Γκούρας.

Το βίντεο που ακολουθεί είναι από ανάβαση που κάναμε τον Αύγουστο του 2010.

Παραθέτω ένα άρθρο του κ. Ευθύμιου Αποστολόπουλου, προέδρου του Φυσιολατρικού Ορειβατικού Ομίλου "Η ΓΚΟΥΡΑ" για το βουνό και το χωριό Αρτοζήνος.

ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΑΡΤΟΖΗΝΟΣ  

Φτάνοντας στην Καρκαλού, (δρόμος Βυτίνα – Λαγκάδια) στρίβουμε αριστερά και μετά το γεφύρι του Σερά, στρίβουμε δεξιά με κατεύθυνση προς τα χωριά Σέρβου και Λυκούρεσι. Στον ασφαλτοστρωμένο αυτό δρόμο, συναντάμε τον οικισμό Άγιος Αθανάσιος (Μαλάσοβα) όπου ακόμα διαμένουν απόγονοι της οικογένειας Δημήτρη Μπράβου, ο οποίος από μάρτυρας κατηγορίας που τον προόριζαν στη δίκη του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα οι ισχυροί της περιοχής, αναδείχθηκε ένθερμος μάρτυρας υπεράσπισής τους (πηγή: Πρακτικά Δίκης Κολοκοτρώνη).
Ανηφορίζεις μέσα από ένα εκπληκτικής ομορφιάς τοπίο θαυμάζοντας δεξιά σου (με προσοχή λόγω των στροφών) τη θρυλική κωμόπολη των Δεληγιάννηδων και των Κτιστάδων, τα Λαγκάδια. Μια γραφική κωμόπολη αμφιθεατρικά κτισμένη με τουριστική υποδομή αξιόλογη.
 Μετά τον προαναφερόμενο οικισμό και σε απόσταση τριών περίπου χιλιομέτρων, μετά το Σωρό της Γριάς και το παρεκκλήσι του Αη Λιά στρίβουμε αριστερά. (χωμάτινος δρόμος) και σε απόσταση 1600μ και σε υψόμετρο 1250μ φτάνουμε στον Αη Δημήτρη, μια από τις 5 εκκλησίες του κατεστραμμένου από τους Τούρκους χωριού Αρτοζήνος, που  ανακαινίσθηκε από την οικογένεια Τσαντήλη από το χωριό Σέρβου. Κάτω από τα θεμέλια της εκκλησίας ξεπηδά γάργαρο κρύο και άφθονο νεράκι ενώ σε μικρή απόσταση από την πηγή υπάρχουν πολλές καρυδιές  για σκιά  ξεκούραση και προστασία από τον ήλιο του καλοκαιριού. Πάνω από το προαναφερόμενο εκκλησάκι και στην κορυφή του Αρτοζήνου κείται σε ερείπια ο Αη Λιας, η μοναδική εκκλησία που είχε διασωθεί  από την καταστροφική μανία των Τούρκων. Η θέα από το εκκλησάκι  προς όλα τα σημεία του ορίζοντα είναι εκπληκτική.   
Σύμφωνα με τη μελέτη του Σωκράτη Μάσσια, που δημοσιεύτηκε στην επετηρίδα 2009 «Μάραθα» και εκδίδεται από τον Κ. Π. Αγγελόπουλο, πρόεδρο των απανταχού Μαραθαίων «Η Αγία Τριάς», και με τα επίσημα πια στοιχεία που έφερε στο φως της δημοσιότητας ο Τούρκος επίκουρος πανεπιστημιακός καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος ιστορίας «Λεβέντ Καγιάπιναρ» (ΤΤ 560 Οθωμανικό κατάστιχο του πρωθυπουργικού αρχείου στην Κων/πολη) και καλύπτει την περίοδο 1566 – 1574), αναφέρεται ότι ανάμεσα στα 249 χωριά του Δήμου Καρύταινας, περιλαμβάνονται και το χωριό Artzino με 132 σπίτια μη Μουσουλμάνων, 39 άγαμους μη Μουσουλμάνους και έσοδα 10.724 άσπρα. Άλλα χωριά του δήμου Ηραίας που αναγράφονται, είναι το Ψάρι με 59 σπίτια, του Σέρβου με 22, το Σαρακίνι με 14, η Μπρατίτσα (Παρνασσός) με 11 σπίτια και το Μπέτσι (Αγιονέρι) με 11.
Στοιχειώδης αντίληψη δικαιοσύνης, μου επιβάλλει να ευχαριστήσω το Σερβαίο ιστοριοδίφη Νικόλαο Παπαγεωργίου, ο οποίος με εφοδίασε με τα τεύχη της επετηρίδας Μάραθα των τελευταίων 8 ετών. Ιδιαίτερα επισημαίνω πως στο τεύχος της επετηρίδας 2004 ο Ν. Παπαγεωργίου αναφερόμενος στο ξεκλήρισμα του Αρτοζήνου, δίνει πολύτιμα στοιχεία για τον Αρτοζήνο που υπήρξε ο σιτοβολώνας της περιοχής, δεδομένου πως στο οροπέδιο αυτό, υπήρξαν πολλές πηγές. Ήταν ένα χωριό με 5 εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Κωνσταντίνου, του Αγίου Δημητρίου και του Προφήτη Ηλία. Η αξιόλογη αυτή μελέτη στηρίχθηκε βέβαια στα επίσημα στοιχεία που είχαν δημοσιευθεί ως το 2004. όμως ο Αρτοζήνος εκτός από το προαναφερόμενο οθωμανικό κατάστιχο, αναφέρεται: 
1. στην απογραφή που πραγματοποίησαν οι Βενετοί σε όλη την Πελοπόννησο το 1700 καταγράφοντας 18 οικογένειες και 92 κατοίκους,
2. σε πατριαρχικό σιγίλιο του 1718 όπου καταγράφεται ως ενοριακό χωριό της αρχιεπισκοπής Δημητσάνας,
3. στους κώδικες των μονών Φιλοσόφου και Αιμιαλών, όπου καταγράφονται ονόματα δωρητών από το εν λόγω χωριό.
Η φθίνουσα πορεία του Αρτοζήνου, που συντελέστηκε κατά την Ενετοκρατία και ιδιαίτερα μετά την ανάκτηση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715, μέχρι την ολοκληρωτική καταστροφή του που εικάζεται πως έγινε πριν από το 1750, οφείλεται κατά τη γνώμη μου και στους εξής λόγους:

1. τη μετεγκατάσταση των Αρτοζηναίων στην Καρύταινα αλλά και σε πιο πεδινούς οικισμούς της Γορτυνίας κατά την Ενετοκρατία
2.  τη μετεγκατάσταση κάποιων οικογενειών στη Δημητσάνα και στις περιοχές δικαιοδοσίας της μετά το 1715, όταν η Δημητσάνα ανακηρύχθηκε ιερή πόλη. Σημειώνω ότι οι προμηθευτές της σουλτανικής αυλής στην Κωνσταντινούπολη, Δημητσανίτες έμποροι, μεταξύ των οποίων ο Τζελεπί Νικήτας Κουντούρης (πέθανε το 1715 στην Κων/πολη), είχαν συνδεθεί με τη Σουλτανομήτορα  Βαλιδέ σουλτάνα, μητέρα του Μαχμούτ του Α’ και πέτυχαν να ανακηρυχτεί η Δημητσάνα Β α κ ο ύ φ ι ο ν, δηλαδή ιερή πόλη και να μην εξαρτάται ούτε από τις Τουρκικές αρχές της Πελοποννήσου, ούτε από τους Κοτζαμπάσηδες της περιοχής, αλλά να υπάγεται στη δικαιοδοσία των αρμοδίων αρχών της Κων/πολης. Σημειωτέον ότι τα ειδικά αυτά προνόμια, επικυρώθηκαν με Σουλτανικό Διάταγμα – Φιρμάνι του 1744 που βρίσκεται σήμερα στη βιβλιοθήκη της Δημητσάνας.

     Το ανωτέρω διάταγμα, απαγόρευε στους Τούρκους να ζουν μονίμως στη Δημητσάνα και μάλιστα να μην μπορούν να αποκτήσουν ιδιόκτητη ακίνητη περιουσία στην περιοχή και το εκπληκτικό, όσοι ζούσαν στην περιοχή της Δημητσάνας να απομακρυνθούν χωρίς διαμαρτυρία. Αυτό συνέβη στο γειτονικό τουρκικό οικισμό «Μαραδοχώρι» όπως γράφει ο Ασημάκης Καρδάσης στο βιβλίο του « ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ, ΜΙΑ ΔΟΞΑΣΜΕΝΗ ΠΟΛΗ»
    Για τα προνόμια της Δημητσάνας κατά την 2η Τουρκοκρατία, γράφουν τόσο ο διαπρεπής ιστορικός Σπυρίδων Λάμπρος αλλά και οι ιστορικοί της Δημητσάνας όπως ο Γ. Καρβελάς, ο Κανδηλόρος και ο Μ. Οικονόμου Καzής..
Ως προς την τύχη του Αρτοζήνου, έχουμε δύο απόψεις, η μια του  Γ. Καρβελά που υποστηρίζει πως η εγκατάλειψή του οφείλεται στο τραχύ κλίμα και η άλλη(εγκυκλοπαίδεια Ήλιος και Σερβαίος Νοσταλγός) ότι υπήρξε βίαιη. Επίσης ο Χρήστος Κωνσταντινόπουλος που ασχολήθηκε με το χωριό Αρτοζήνος γράφει χαρακτηριστικά πως το ξεκλήρισμα όπως δημοσιεύτηκε στην ηχώ των Λαγκαδίων κρύβει «πυρήνα αληθείας».      
Τέλος, σημειώνω πως σύμφωνα με διηγήσεις των παππούδων μου και ιδιαίτερα του εκ μητρός παππού μου Νικολάου Κομνηνού, ο Αρτοζήνος καταστράφηκε εκ θεμελίων από τους Τούρκους και ο μοναδικός διασωθείς από το «ξεκλήρισμα» των κατοίκων του Αρτοζήνου, περιθάλφθηκε καταρχήν από τον Αθανάσιο Στρίκο και στη συνέχεια από τις οικογένειες Τρουπή στη Σφυρίδα. Αργότερα εγκαταστάθηκε στο Λυκούρεσι, όπου και νυμφεύθηκε και έγινε ο γενάρχης των Κομνηνών. Ο εγγονός του Αθανάσιος Κομνηνός, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, αναφέρεται μαζί με τον πατέρα του, Παναγιώτη Κομνηνό,(γι αυτό  ένας κλάδος των Κομνηναίων  λέγονται Παναγιωταίοι  άλλοι Αντωναίοι ανάλογα με το όνομα των παιδιών του  πρώτου Κομνηνού ότι συμμετείχε ως εκπρόσωπος του χωριού Λυκούρεσι στο στρατόπεδο των Ηραιατών που οργάνωσαν οι Πλαπουταίοι (Δημήτρης και Γιωργάκης) στο χωριό Μπέτσι Ηραίας λίγο πριν από την έναρξη της επανάστασης του εικοσιένα.(πηγή: Σωκράτης Μάσσιας, Επετηρίδα Μάραθα 2010).
       
                                      ΑΡΤΟΖΗΝΟΣ Ο ΣΙΤΟΒΟΛΩΝΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

    Πάνω στο βουνό, υπάρχουν πολλές εκτεταμένες γόνιμες περιοχές και οροπέδια στα οποία καλλιεργούσαν εναλλάξ σιτάρι και αραποσίτι. Επίσης είχε και αρκετά ποτιστικά, γιατί στην περιοχή αυτή υπάρχουν πολλές πηγές (Άγιος Δημήτρης, Αη Γιάννης, Μαυρομάτι, Χαλυκόβρυση, Τσουκαλάς, Βυζίτσι, Μζαράκι και άλλες). Στις ποτιστικές εκτάσεις καλλιεργούσαν, πατάτες, κρεμμύδια, φασόλια σκόρδα κλπ. Αλλά εκτός των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, είχε και εκτεταμένους βοσκότοπους όπου έφερναν τα γιδοπρόβατα τους και οι κάτοικοι των πεδινών περιοχών της Ηραίας. Αυτό, προέρχεται από διηγήσεις των παππούδων μας αλλά και μια μακροσκελή αναφορά – διαμαρτυρία (10/7/1821) των κατοίκων της Λιοδώρας (πεδινή Ηραία) προς τον «εκλαμπρότατο» Αντιπρόεδρο του Εκτελεστικού, κ. Θ. Κολοκοτρώνη, όπως αναφέρει ο Ν. Παπαγεωργίου σε κείμενό του που δημοσιεύεται στην επετηρίδα Μάραθα 2004. Στην αρχή, η αναφορά γράφει ότι έδωσαν την εκμετάλλευση και της περιοχής του Αρτοζήνου σε ανθρώπους άσημους και ρωτούν γιατί δεν εκφωνεί ο τελάλης το διαγωνισμό σε δημόσια συγκέντρωση για να υπάρξουν πλειοδότες ή μειοδότες κατά περίπτωση. Στη συνέχεια καταγγέλλουν τους Δημητσανίτες, ότι «εβγήκαν κατά τον Αρτοζήνο όπου έχουν μερικοί Λιοδωρίσιοι ταις στάναις των και ανεξετάστως έμβαιναν μέσα εις τας καλύβας των και έπαιρναν όσο βούτυρον και τυρί έβρισκον, χωρίς να το ζυγίζουν…»
«επίσης στις 5 Ιουνίου 1822 κατά τις ενοικιάσεις προσόδων ο Αρτοζήνος κατακυρώθηκε στο Κ.Μ. Κομητά, μαζί με τα Βαρκά, τις Μαλικιανές, του Λαγάφτη, τις Καρυές αντί 2.450 γροσίων. Η παραγωγή των δημητριακών του Αρτοζήνου, ήταν η αιτία που στη συνθηματική γλώσσα των Σερβαίων μαστόρων ο Αρτοζήνος, είχε την έννοια του ψωμιού.

Ο ΑγιοΛιάς

Στον Αρτοζήνο εκεί ψηλά,

κείνται τα ερείπια του ΑγιοΛιά.

Ήταν ‘κλησάκι ταπεινό,

προσκύνημα ξεχωριστό,

για τον πιστό, για το βοσκό,

το στρατηλάτη, το φτωχό.

********************

Ατένιζε από ψηλά,

βιγλάτορας πραγματικά,

έλατα, κάμπους και βουνά,

μέχρι τη θάλασσα μακρυά.

Ήταν λημέρι των κλεφτών, της Γκούρας, της Σφυρίδας

που από κει αγνάντευαν τον κάμπο της Δραίνας*

Σαν έβγαινε το ιππικό των Τούρκων  για γιουρούσι,

χίλιες φωτιές ανάβανε με πρίνους και μπαρούτι.

Κρύβαν τα γυναικόπαιδα σ’ απρόσιτες σπηλιές,

κι αυτοί ταμπούρια στήνανε κι αμέτρητες χωσιές.

Σήμερα το ‘κλησάκι μας βοήθεια ανθρώπων γνέφει,

για να χτιστεί όπως παλιά μ’ αγάπη και με τέχνη.

Δρόμος φαρδύς ανοίχτηκε, μέχρι τον Αη – Δημήτρη,

σ’ απόσταση αναπνοής από τον Αη - Λιά Προφήτη.

Μην περιμένουμε λοιπόν, ας δώσουμε τη λύση,

τιμώντας την παράδοση, λατρεύοντας τη φύση.

*κάμπος της Καρκαλούς

Ευθύμιος Αποστολόπουλος

Πρόεδρος Φυσιολατρικού Ορειβατικού Ομίλου "Η ΓΚΟΥΡΑ"