Σχέση ατομικού και συλλογικού

Απόσπασμα από  το βιβλίο «ΓΕΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ» του Γεωργίου Καββαδία που διδαχτήκαμε στο Οικονομικό Τμήμα της Νομικής Σχολής Αθηνών την δεκαετία ΄70- ΄80. 

Απλά λόγια για τις κοινωνικές σχέσεις, αυτονόητες έννοιες και σκέψεις για πολλούς ίσως,   με λίγο επεξεργασία παραπάνω για κάποιους άλλους.

Όπως και νάχει, είναι πολύ χρήσιμα για όλους μας…. Ας τα «φρεσκάρουμε»:

Η συλλογική συνείδηση δεν είναι και δεν μπορεί να είναι μια μεταφυσική οντότητα που επιβάλλεται απ’ έξω στις ατομικές συνειδήσεις. Αποτελεί μια ανθρώπινη πραγματικότητα, μια διάσταση της υπάρξεως, που πραγματοποιείται στα τρίσβαθα του είναι και που όταν δημιουργηθεί και αφού δημιουργηθεί ασκεί καθοριστικό ρόλο στο είναι. Το είναι μετέχει στη συλλογική συνείδηση και η συλλογική συνείδηση στο είναι.

 

Με τον τρόπο αυτό δεν υπάρχει κενό ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό, δεν υπάρχει διακοπή της συνέχειας, αλλά μια κίνηση συνεχής από το ατομικό προς το συλλογικό και αντίστροφα, μια σχέση δυναμική ανάμεσα σε δύο πόλους του είναι. Ανάλογα με τις διαφορετικές περιστάσεις  και τις συγκεκριμένες συνθήκες, η ύπαρξη του συγκεκριμένου ανθρώπου εμπνέεται και καθορίζεται σε ποικίλους βαθμούς άλλοτε από το ατομικό, άλλοτε από το συλλογικό και άλλοτε από τους συνδυασμούς και των δύο στοιχείων.

Το ατομικό δημιουργεί και εμπλουτίζει το συλλογικό. Το συλλογικό μορφοποιεί και πληροί το ατομικό. Χωρίς το ατομικό δεν μπορεί να νοηθεί κοινωνική ζωή. Χωρίς το συλλογικό το ατομικό θα παρέμενε άμορφο και ανεξέλεγκτο.

Οι εμπειρικές έρευνες έδειξαν, ότι οι ψυχικές λειτουργίες δεν αναπτύσσονται αν ο άνθρωπος ζει απομονωμένος από τους ανθρώπους. Για να λειτουργήσει η λογική έχει ανάγκη από έννοιες και τις έννοιες τις προσφέρει στη συνείδηση η γλώσσα, κατασκεύασμα κοινωνικό. Η μνήμη, ανακατασκευή του παρελθόντος από την σκέψη, στηρίζεται σε κριτήρια, που προσφέρει η κοινωνική ζωή, όπως το ημερολόγιο, οι διάφοροι σταθμοί της ζωής, ιστορικά γεγονότα, αναμνήσεις άλλων που στηρίζουν τις δικές μας κοινές αναμνήσεις και αφορούν τη δράση της ομάδας όπου μετέχει το άτομο. Τα συναισθήματα εκφράζονται με την ένταση και την μορφή που προδιαγράφει η κοινωνία. Αναφέρουμε ως παράδειγμα τον περίφημο αυτοέλεγχο των Άγγλων, ή, στο άλλο άκρο, τα Μανιάτικα μοιρολόγια. Ο άνθρωπος δεν είναι ποτέ μόνος. Όταν διαλογίζεται στο σπουδαστήριο ή στο ησυχαστήριο του, διαλέγεται με αφανείς συζητητές. Όταν κοιμάται, τα όνειρα του φέρνουν τη σφραγίδα της παρουσίας του άλλου, της κοινωνίας, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της ψυχανάλυσης. Οι εργασίες ενός συνεδρίου ψυχιατρικής, οργανωμένο από την UNESCO το 1969 στο Παρίσι, όρισε επιγραμματικά ως εξής το φαινόμενο αυτό: «Η τροφή του εγκεφάλου» είπαν, «είναι η κοινωνική ζωή», χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει, ότι ο ατομικός εγκέφαλος και οι ατομικές ψυχικές λειτουργίες δεν υπάρχουν.

Το συλλογικό δεν αίρει το ατομικό, ούτε το ατομικό αίρει το συλλογικό. Μεταξύ τους υπάρχει διαλογική σχέση που πραγματοποιείται και ανελίσσεται  μέσα στο πλαίσιο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η σημασία της συλλογικής συνείδησης

…… Τα άτομα, προικισμένα με ανοικτή συνείδηση, δεν «υφίστανται» τον κοινωνικό δεσμό, αλλά συμβάλλουν και συνεισφέρουν στη δημιουργία του, εφόσον και στο μέτρο που γίνεται, η επικοινωνία τους καταλήγει στην εμφάνιση της συλλογικής συνειδήσεως που λειτουργεί τελικά σαν συνδετικός κρίκος μεταξύ τους.

Η εμφάνιση της συλλογικής συνειδήσεως σημαίνει εμφάνιση της ομάδας. Η μία στηρίζει την άλλη και αντίστροφα. Κάθε μια αποτελεί τον δικαιολογητικό λόγο της υπάρξεως της άλλης με τρόπο ώστε να είναι αδύνατο να καθορίσουμε ποια από τις δύο αποτελεί το ιστορικό ή το λογικό πρότερο της άλλης.

Η συλλογική συνείδηση και επομένως η ομάδα σαν διαλεκτική σύνθεση υπερβαίνει τα μέλη που την αποτελούν. Αυτό το γνώρισμα αποτελεί την ιδιοτυπία της, και χαρακτηρίζεται σαν «συλλογικό» ή απλούστερα σαν «κοινωνικό».

Τα άτομα «μετέχουν» στη συλλογική συνείδηση, επομένως και στην ομάδα που είναι δημιούργημα τους. Για το λόγο αυτό, σ’ ένα δεύτερο στάδιο, δέχονται τις επιρροές της ομάδας. Έτσι εξηγείται το αίσθημα του «ανήκειν», το βίωμα του «εμείς»,  καθώς και η κοινωνική διάσταση της προσωπικότητας και των ψυχικών λειτουργιών ή της ανθρώπινης συμπεριφοράς γενικότερα.

(Γεωργίου Καββαδία: ΓΕΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ)

……………………………………………..

Πάντως, είναι δύσκολες οι ανθρώπινες σχέσεις, δύσκολος και ο συνδυασμός του είναι με την συλλογική συνείδηση, πολλές φορές ανύπαρκτη η συλλογική συνείδηση. Ας δώσουμε κάποια βαρύτητα και ας τα καλλιεργήσουμε λιγάκι παραπάνω, σε καλό της κοινωνίας μας θα αποβούν….