Εθνοϊερομάρτυς Χρυσόστομος Σμύρνης

(Η ζωή και το έργο του ως τον κατακρεουργισμό του από τους Τούρκους)

  

 

  

«Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει». 

                                                                                                 Νίκος Καζαντζάκης.

Γράφει ο Βασίλειος Κωνσταντή Σχίζας.

Μέλος του Συνδέσμου Ιστορικών Συγγραφέων.

 Στις 30 Σεπτεμβρίου του 1922 υπογράφηκε  στα Μουδανιά της Βιθυνίας στην Προποντίδα, η «συνθήκη ανακωχής» μεταξύ των Ελλήνων και Τούρκων, η οποία ήταν ταπεινωτική για τη χώρα μας αφού εγκατέλειψε τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη.

Είναι γνωστή στην σύγχρονη ελληνική ιστορία ως «Ανακωχή των Μουδανιών» με την οποία «επισημοποιήθηκε» η μεγαλύτερη τραγωδία  τού Ελληνισμού,  η «Μικρασιατική Καταστροφή» που είχε συνέπεια  τον βίαιο εκπατρισμό 1.500.000 Ελλήνων από τις, από χιλιετιών πατρογονικές εστίες τους,  και την βίαιη μετακίνησή τους  ως δυστυχισμένων νόμιμων προσφύγων  στον κορμό της πατρίδας.

Κοντά στα Μουδανιά είναι το χωριό Τρίγλια.

 

Εκεί στις 8 Ιανουαρίου του 1867 γεννήθηκε ο τελευταίος Μητροπολίτης της Σμύρνης Χρυσόστομος. Γονείς του ήσαν ο  νομικός, γνώστης του οθωμανικού δικαίου και εκλεγμένος δημογέροντας Νικόλαος Καλαφάτης και η Καλλιόπη Λεμωνίδου.

Από τα οχτώ αδέλφια του ο Ευγένιος είχε παράλληλη διαδρομή με τον Χρυσόστομο και βεβαίως οικτρό τέλος και αυτός από τους Τούρκους.

Ο Νικόλαος Καλαφάτης πούλησε τα κτήματά του για να σπουδάσουν οι δύο άρρενες γιοί του, ο Ευγένιος στη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη και ο Χρυσόστομος, ως «εσωτερικός διαμένων» (οικότροφος) από το  1884 στη Θεολογική Σχολή της νήσου Χάλκης.

Καθηγητές τού Χρυσόστομου  ήσαν επιφανείς – φωτισμένοι, κυρίως  κληρικοί οι οποίοι αργότερα έγιναν Μητροπολίτες. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Ευμένιος Ξηρουδάκης με καταγωγή από τα Σφακιά,  ο οποίος μετέπειτα το 1898 εκλέχτηκε Μητροπολίτης Κρήτης και διαδέχτηκε τον επίσης Μητροπολίτη  Κρήτης Τιμόθεο Καστρινογιαννάκη.

Ο Ευμένιος Ξηρουδάκης αναφέρεται εδώ ως ο ένας από τους δύο Κρητικούς που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη ζωή του Χρυσόστομου.  Για τον δεύτερο θα γίνει αναφορά στη συνέχεια.

Στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, η οποία υπήρξε φυτώριο Πατριαρχών, Αρχιερέων  και σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων, λαϊκών και  κληρικών έως το 1971 οπότε την έκλεισαν οι Τούρκοι,  ο Χρυσόστομος Καλαφάτης έλαβε ανωτάτη μόρφωση από τους σπουδαίους δασκάλους του.

Άξια μνείας είναι  αναφορά του με τη μορφή κηρύγματος από τον άμβωνα, σε μεταγενέστερο χρόνο, για την παιδεία του στη Σχολή της Χάλκης  αλλά και την εν γένει βιωτή του, στην οποία περιέχονται πολλοί συμβολισμοί, όπως:

 «Το ελληνικόν πνεύμα ελαξεύθη εις το μάρμαρον, εσμιλεύθη εις τους θριγκούς των ναών, εχαράχθη εις τον πάπυρον, έλαμψεν εις τας δέλτους της Ιστορίας, εκράτησε τας επάλξεις του πολιτισμού, περιεσώθη διά της παραδόσεως και κρύπτεται ακόμη εις τα σπλάγχνα της γης αναμένον την σκαπάνην του αρχαιολόγου».

Τον 18ο αιώνα και ως την καταστροφή το 1922, η Ιωνία ήταν σε υψηλό πολιτισμικό επίπεδο, η δε Σμύρνη ήταν μια μεγαλούπολη στην οποία εκτός από Έλληνες κατοικούσαν Τούρκοι, Αρμένιοι, Ευρωπαίοι διαφόρων εθνοτήτων, Εβραίοι κ.ά.   

Το 1895 ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης  Ιωακείμ κατηγορούσε  τις ελληνικές κυβερνήσεις  ότι: «Το δράμα για την Ελλάδα είναι ότι οι Έλληνες πολιτικοί δεν τολμούν να έχουν... γνώμη σαφή φοβούμενοι τους ανεύθυνους λογιωτάτους και την απώλειαν της δημοτικότητας αυτών...  και ακόμη ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν εσκέφθησαν ποτέ για το Μακεδονικό».

Αργότερα το 1902 όταν έγινε Οικουμενικός Πατριάρχης ως Ιωακείμ Γ΄ ο Μεγαλοπρεπής, προσέδωσε στο Πατριαρχείο ελληνική πολιτική κατεύθυνση  με στόχο την αντιμετώπιση της βουλγαρικής διεισδυτικής πολιτικής στη Μακεδονία.

Γνώστης λοιπόν της βουλγαρικής πολιτικής ο Ιωακείμ  Γ΄ ως Πατριάρχης, τοποθέτησε σε Μητροπόλεις της Μακεδονίας όπου αμφισβητείτο ο Ελληνισμός, νέους, μορφωμένους  και δραστήριους ιεράρχες.

Κατά την  έξαρση του ένοπλου  Μακεδονικού Αγώνα αυτοί οι Μητροπολίτες  εθναρχούσαν, πολλοί δε θυσιάστηκαν απάνθρωπα υπέρ της ελευθερίας της πατρίδας.  Έγιναν  εθνομάρτυρες!

Μεταξύ αυτών των εθνομαρτύρων Μητροπολιτών ήσαν: 

 Στα Γρεβενά  o Αιμιλιανός Λαζαρίδης (1877- 1911),  ο οποίος δολοφονήθηκε από συμμορία ρουμανιζόντων στο Σνίχοβο Γρεβενών (σημερινό όνομα Δεσπότη ή Αιμιλιανό). 

Ο Φώτιος Καλπίδης  (1868-1906), στην Κορυτσά. Δολοφονήθηκε από βουλγαρο-αλβανική συμμορία.

Ο Χρυσόστομος Καλαφάτης (1867-1922), αφού, 35χρονος  το Μάιο του 1902 εξελέγει Αρχιερέας, τοποθετήθηκε Μητροπολίτης Δράμας. Κατακρεουργήθηκε λυσσωδώς από τον τουρκικό όχλο είκοσι χρόνια αργότερα, το 1922,   στη Σμύρνη.

Μεταφέρομε μέρος του ευχαριστήριου λόγου τού Χρυσοστόμου προς τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ τον Μεγαλοπρεπή κατά την χειροτονία του:

«Εν όλη τη καρδία και εν όλη τη διανοία θα υπηρετήσω την Εκκλησίαν  και το Γένος, και η μίτρα, την οποίαν αι άγιαι χείρες σου εναπέθεσαν επί της κεφαλής μου, εάν πέπρωται να απολέση ποτέ την λαμπηδόνα των λίθων της, θα μεταβληθή εις ακάνθινον στέφανον μάρτυρος Ιεράρχου».

Πράγματι  είναι λόγος που επέπρωτο να είναι προφητικός.

Η μίτρα τού Χρυσόστομου διασώθηκε και εκτίθεται στο Εθνολογικό Μουσείο.

Και σε άλλο σημείο  η ομολογία της υπέρτατης  αγάπης έως αυτοθυσίας για την υπόδουλη πατρίδα:     «Ζητώ μεγάλον Σταυρόν, επί του οποίου θα δοκιμάσω την ευχαρίστησιν, καθηλούμενος και μη έχω έτερον τι να δώσω προς σωτηρίαν της ημετέρας λατρευτής πατρίδος, να δώσω το αίμα μου».

Τιμής ένεκεν αναφέρομε και τον χαλκέντερο Μητροπολίτη Καστοριάς  Γερμανό Καραβαγγέλη (1866 - 1935). Αυτόν τον σκληροτράχηλο Δεσπότη δεν μπόρεσαν να τον εξοντώσουν, αν και ήταν ο τρόμος των Βουλγάρων Κομιτατζήδων. (Τα οστά του είναι τοποθετημένα στο βάθρο του ανδριάντα του στην Καστοριά, για προσκύνημα όσων έχουν πατριωτικές ευαισθησίες).

Ας είναι αιωνία η μνήμη των Δεσποτάδων Μακεδονομάχων οι οποίοι κάτω από το εγκόλπιο της αρχιεροσύνης τους,  μέσα στον κόρφο, στο  ράσο τους είχαν  κρυμμένα τα άρματα των μαχητών αγωνιστών της ελευθερίας της Μακεδονίας μας!

Ο Στρατηγός Μακρυγιάννης άφησε παρακαταθήκη: «Πατρίδα να θυμάσαι εσύ αυτούς όπου, διά την τιμήν και την λευτερίαν σου, δεν λογαρίασαν θάνατο και βάσανα. Κι αν εσύ τους λησμονήσεις, θα τους θυμηθούν οι πέτρες  και τα χώματα,  όπου έχυσαν αίματα και δάκρυα!».

Ο Χρυσόστομος  ως ένθερμος πατριώτης ήθελε την ενότητα των πολιτικών, στρατιωτικών, εκκλησιαστικών και πνευματικών δυνάμεων του Γένους.  Αυτό υποστήριζε και διεκήρυττε συνεχώς.

Δεν μιλούσε  μόνο για εθνική ομοψυχία, για την Ελληνική Πατρίδα, αλλά κήρυττε σαν Απόστολος των Εθνών.

 Έγραψε: «Πρέπει να ξεφύγουμε από το εθνικιστικό πνεύμα, να  αρθώμεν εις το πνεύμα των αιώνων το οποίον είναι αιώνιον και όπου καταργούνται αι διαιρέσεις και αι διαφοραί ανθρώπου από άνθρωπον και έθνους από έθνος».

Η εθνικοπατριωτική αγωγή, και η θεολογική κατάρτιση του αριστούχου οικοτρόφου σπουδαστή της Θεολογικής Σχολής Χάλκης  Χρυσόστομου Καλαφάτη,  αποτέλεσαν  το στέρεο υπόβαθρο  ώστε να αιτιολογείται  η   μαχητική στάση  του στην προάσπιση της Ορθοδοξίας.

Παράλληλα η προδιαγεγραμμένη πορεία του προς το Φως, σφυρηλάτησαν τον αδαμάντινο χαρακτήρα του προσφοράς στην πατρίδα και τον συνάνθρωπο έως αυτοθυσίας.

Στη Σχολή της Χάλκης, το 1887 τον διέκρινε (τον ξεχώρισε) ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Κωνσταντίνος Βαλιάδης και μέσα στη Σχολή τον χειροτόνησε διάκονο.

Με  την αποφοίτησή του τον προσέλαβε στη  Μητρόπολη  Μυτιλήνης και μετέπειτα  ως αρχιδιάκονο στην Μητρόπολη Εφέσου στην οποία μετατέθηκε ο Δεσπότης.

Από τις θέσεις αυτές ο Χρυσόστομος απόκτησε μεγάλη διοικητική  και οργανωτική πείρα και παράλληλα με τις πνευματικές αρετές του, καλλιεργήθηκε ένα επιθετικό  πνεύμα προάσπισης της Ορθοδοξίας και του Γένους.

 Μαχητικός ο ιεροδιάκονος Χρυσόστομος αντιπαρατέθηκε με επιστημονικά επιχειρήματα σε καθολικούς καλόγερους του Τάγματος της Μονής Λαζαριστών της Σμύρνης, οι οποίοι  στην προσπάθειά τους να προσηλυτίσουν  ορθόδοξους της Ιωνίας διέδιδαν σαν αγύρτες,

ότι ανακάλυψαν τον Τάφο της Παναγίας σε ένα κτήμα που αγόρασαν στην περιοχή Καπουλή – Παναγιά της Εφέσου. Οι Λαζαριστές  αναγκάστηκαν να αλλάξουν κατεύθυνση στην αγυρτεία τους και  είπαν τελικά πως επρόκειτο  για τον Οίκο της Παναγίας.

Ο αποδεικτικός – επιστημονικός λόγος του Χρυσόστομου έδωσε ισχυρή λαβή στον τότε Μητροπολίτη Σμύρνης Βασίλειο ώστε να απευθυνθεί στον Ρώσο πρέσβη Ζηνόβιεφ  ο οποίος παρενέβη στις τουρκικές αρχές και ματαιώθηκε  ένα εικονικό προσκύνημα στα πλαίσια του προσηλυτισμού,  θρησκόληπτων καθολικών υπό την καθοδήγηση τριών Καρδιναλίων.

Την ίδια περίοδο οι καλόγεροι της Μονής των Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη, δημιουργούσαν με τον διαβόητο ηγούμενο αββά Φαβαιριάλ το «Κουτσοβλαχικό ζήτημα» στη Μακεδονία.

{«Κουτσοβλαχικό ή Ρουμανικό ζήτημα» ήταν  η προσπάθεια των Ρουμάνων να πείσουν με την προπαγάνδα τούς Βλάχους ή Κουτσόβλαχους (βλαχόφωνους) της Ελλάδας ότι δεν ήσαν  Έλληνες, αλλά αποτελούν ξεχωριστή μειονότητα που έλκει την καταγωγή της από τους Ρωμαίους}. 

Όταν το 1896 ο Μητροπολίτης Κωνσταντίνος Βαλιάδης έγινε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ως Κωνσταντίνος Ε΄,  αμέσως χειροτόνησε Πρεσβύτερο τον Χρυσόστομο και τον, όρισε Πρωτοσύγκελο του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Την περίοδο αυτή δραστηριοποιείτο η «Πανσλαβιστική Παλαιστίνια Εταιρία» η οποία ήταν υπό τον έλεγχο ενός ονόματι Παπαδονότσεφ  και είχε επιδιώξεις να εκσλαβίσει τα Πατριαρχεία Αντιοχείας και Ιεροσολύμων και να αλλοιώσει τον ελληνικό χαρακτήρα του Αγίου Όρους.

 Ο δραστήριος Πρωτοσύγκελος του Πατριαρχείου Χρυσόστομος πέτυχε με ενέργειές του την ματαίωση των σχεδίων του Παπαδονότσεφ.

 Το Μάιο του 1902  ο Χρυσόστομος χειροτονήθηκε Αρχιερέας και όπως προείπαμε τοποθετήθηκε Μητροπολίτης Δράμας. 

Μεταφέρομε απόσπασμα του ευχαριστήριου λόγου τού Χρυσοστόμου προς τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ τον Μεγαλοπρεπή κατά την χειροτονία του:

«Εν όλη τη καρδία και εν όλη τη διανοία θα υπηρετήσω την Εκκλησίαν  και το Γένος, και η μίτρα, την οποίαν αι άγιαι χείρες σου εναπέθεσαν επί της κεφαλής μου, εάν πέπρωται να απολέση ποτέ την λαμπηδόνα των λίθων της, θα μεταβληθή εις ακάνθινον στέφανον μάρτυρος Ιεράρχου».  Πράγματι  είναι λόγος που επέπρωτο να είναι προφητικός. 

φωτο: (Η μίτρα τού Χρυσόστομου διασώθηκε και εκτίθεται στο Εθνολογικό Μουσείο).

Και σε άλλο σημείο  η ομολογία της υπέρτατης  αγάπης έως αυτοθυσίας για την υπόδουλη πατρίδα:     «Ζητώ μεγάλον Σταυρόν, επί του οποίου θα δοκιμάσω την ευχαρίστησιν, καθηλούμενος και μη έχω έτερον τι να δώσω προς σωτηρίαν της ημετέρας λατρευτής πατρίδος, να δώσω το αίμα μου».

Στη Δράμα βρέθηκε αντιμέτωπος με την προπαγάνδα των Ρουμάνων «πανσλαβιστών» αλλά και την εγκληματική δράση Βουλγάρων Κομιτατζήδων» οι οποίοι ξεσήκωναν τους ελληνορθόδοξους  Μακεδόνες εναντίον της Ελλάδας.

Έμεινε η χαρακτηριστική η, από άμβωνος την 19η Οκτωβρίου 1903, φράση - διακήρυξη, «πωλησάτω τα ιμάτια αυτού και τα υπάρχοντα αυτού και αγορασάτω μάχαιραν»,  του μαχητικού Μακεδονομάχου Δεσπότη Χρυσόστομου, ο οποίος κήρυττε  την ένοπλη αντίσταση εναντίον των Κομιτατζήδων αλλά και των ελλήνων εξωμοτών,  σαν άλλος Κολοκοτρώνης που διέταξε «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους»! όταν η επανάσταση ήταν σε κίνδυνο από αποστάτες προδότες.

Ο ίδιος ανέλαβε την διεύθυνση του Αγώνα  εναντίον των Βουλγάρων Κομιτατζήδων και αντιμετώπισε με επιτυχία την προσπάθεια της Βουλγαρικής Εκκλησιαστικής Εξαρχίας να προσηλυτίσει  τους Ελληνορθόδοξους.

Ο Χρυσόστομος ανέθετε στον Μακεδονομάχο που ηγείτο Ελληνικής αντάρτικης ομάδας 20χρονο Άρμεν – Προκόπη Κούπτσιο  εμπιστευτικές παράτολμες αποστολές εναντίον των Κομιτατζήδων και των εξωμοτών συνεργατών τους.

(φωτο: Ο Μακεδονομάχος Προκόπης Κούπτσιος, εντολοδόχος του  Χρυσόστομου)

Συνεργάστηκε με Μακεδονομάχους όπως με τον εμβληματικό Παύλο Μελά, τον ευπατρίδη Ίωνα Δραγούμη κ. ά.

Ίδρυσε στη Δράμα πολλά κοινωφελή ιδρύματα και μεταξύ αυτών Οικοτροφείο το 1904 για τα ορφανά παιδιά των οποίων οι γονείς είχαν δολοφονηθεί από τους Κομιτατζήδες.

Το 1907 απομακρύνθηκε από τη Μητρόπολη Δράμας με απόφαση του Πατριαρχείου  κατόπιν πιέσεων της Υψηλής Πύλης με το πρόσχημα  τον κίνδυνο διασάλευσης της τάξεως.

Την επόμενη χρονιά 1908 όταν ανέλαβαν οι Νεότουρκοι τού επέτρεψαν  και επανήλθε στη Μητρόπολη Δράμας αλλά και πάλι με το ίδιο πρόσχημα τον απομάκρυναν για δεύτερη φορά.

Το 1910 ο Χρυσόστομος διορίστηκε από το Πατριαρχείο Μητροπολίτης Σμύρνης όπου επιτέλεσε μεγάλο κοινωνικό έργο δημιουργώντας ευαγή ιδρύματα και αθλητικές εγκαταστάσεις για τη νεολαία.

 Ενδεικτικά αναφέρεται πως το γήπεδο του Αθλητικού Ομίλου «Πανιώνιος» ήταν δικό του έργο, αρνούμενος προσφορά – δάνειο 100.000 χρυσών λιρών από τους Άγγλους.

Με την ευκαιρία μεταφέρομε  τον πρώτο  Ύμνο του «Πανιωνίου» ο οποίος κατ’ απαίτηση των αρμοδίων συντάχθηκε το 1901 σε αρχαϊζουσα γλώσσα  και σε ποίηση του Στέλιου Σπεράντζα:

Φαιδραί διαλάμπουν και αύθις ημέραι,

Εικόνες των πάλαι ποτέ ημερών,

Το μήκος παρήρθε των χαύνων αιώνων,

Παρήλθον τα σκότη νυκτών παγερών.

... ... ... ... ... ... ... ... ...

Ευσταλής και θερμή συνελθούσα

εις αμίλλης τον θείον βρασμόν,

ομοφρόνως στερρόν καταρτίζει

Πανιώνιον αύθις δεσμόν.

Τον Αύγουστο του 1914 όταν άρχισε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος οι Τούρκοι απομάκρυναν το Δεσπότη Χρυσόστομο από το θρόνο του. Ήταν η τρίτη φορά εκδίωξης μετά τις δύο προηγούμενες στη Δράμα. Τον εξόρισαν  στο χωριό του την Τριγλία.

Στα χρόνια της εξορίας του καταγράφει τις τουρκικές ωμότητες εναντίον των Ελλήνων τις οποίες εξέδωσε σε δύο βιβλία στη γαλλική γλώσσα.

Όταν το 1918 τελείωσε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Χρυσόστομος επανήλθε στο θρόνο του  όπου έτυχε πάνδημης  υποδοχής.

 Την επόμενη χρονιά 1919, το Μάιο,  επικεφαλής του λαού  της Σμύρνης υποδέχθηκε τον Ελληνικό Στρατό που αποβιβάστηκε στην Ελληνική από χιλιετιών Ιωνία τού  πολιτισμού, της οποίας ο πολιτισμός προηγείται τού πολιτισμού της χερσαίας Ελλάδας. 

Στο μεταξύ από το 1913 αρχιστράτηγος του τουρκικού στρατού ήταν ο Γερμανός  Όθων Λίμαν Φον Σάντερς . Αυτός  ο σατανικός δολοπλόκος της Γερμανίας συμβούλευε την τουρκική ηγεσία πως «ουδεμία ασφάλεια έχει  η Τουρκία, ούτε μπορεί να οργανωθεί ελεύθερα στο μέλλον λόγω της παρουσίας των Ελλήνων».

(φωτο: Ο γερμανός, δολοπλόκος της καθολικής εξόντωσης των Ελλήνων, αρχιστράτηγος των Τούρκων, με γερμανικούς σταυρούς  και τούρκικο σκούφο,  Όθων Λίμαν Φον Σάντερς)

Έκανε και σχέδια για την εξόντωση  του ελληνικού πληθυσμού ο βάρβαρος του βορρά, απόγονος των Ούννων και πρόγονος του Χίτλερ και του Σόιμπλε:

«Σας διαβεβαιώνω ότι οι παγωνιές και το κρύο του χειμώνα, οι βροχές και η μεγάλη υγρασία, ο ήλιος και η τρομερή ζέστη του καλοκαιριού, οι ασθένειες του εξανθηματικού τύφου και της χολέρας, οι κακουχίες και η ασιτία, θα φέρουν το ίδιο αποτέλεσμα που λογαριάζετε εσείς με το δικό σας σχέδιο, δηλαδή  να τους ξεκαθαρίσετε με τις σφαγές. Με το σύστημα που σας προτείνω, ο θάνατός τους είναι βέβαιος.  Επιπλέον, οι γυναίκες τους δεν θα γεννούν και έτσι θα λυθεί το δημογραφικό σας πρόβλημα, ενώ η μισητή και άτιμη ράτσα των Ελλήνων θα ξεκληριστεί και θα χαθεί για πάντα μέσα σε μια γενιά και εσείς θα αποκτήσετε μια συμπαγή τούρκικη ομοιογένεια».

(Οι συμβουλές του Σάντερς προς την τουρκική ηγεσία, εφαρμόστηκαν επακριβώς στους Ελληνοπόντιους, με αποτέλεσμα την εξόντωσή τους. Είναι η  γνωστή «Γενοκτονία των Ποντίων»).

Υπάρχουν επίσης μυστικές διαταγές του Τούρκου μακελάρη Νουρεντίν πασά από το Μάρτιο τού 1919, προς τον διοικητή του Κεντρικού Λόχου Χωροφυλακής, Αϊδινίου Μοίραρχο Μεχμέτ Αρίφ:  «Εφιστώ την προσοχήν σας επί των εξής: Γνωστή τυγχάνει η άτιμος συμπεριφορά, ήν επ’ εσχάτων επιδεικνύουσιν απέναντι των μουσουλμάνων οι Έλληνες. Είμαι πρόθυμος να εργασθώ μεθ’ υμών προς εξόντωσιν του χαμερπούς τούτου Έθνους. Λαμβάνω ήδη προς τούτο τα δέοντα μέτρα. Πρωτίστως διατηρώ εις τα πέριξ της πόλεως και τα όρη ενόπλους πολλούς εκ των γνωστών ληστανταρτών. Εις αυτούς διένειμα ημερομίσθια και όπλα. Ούτοι εν συνεννοήσει θέλουσιν ενεργήσει αποφασιστικώς. Μυήσατε συναδέλφους. Προκειμένη επιχείρησις πληρώσει βαλάντια. Ουδείς κίνδυνος δι’ υμάς. Κατά γυναικών αυτών πράξατε ότι βούλεσθε. Περιφρονήσατε τιμήν. Νυν η στιγμή της εκδικήσεως.  Εμπρός  παιδιά».

 

Οι, ανάλογου ύφους μυστικές αυτές διαταγές παραδόθηκαν στους Έλληνες προκρίτους της Σμύρνης από έναν Τούρκο αξιωματικό Σερβικής καταγωγής και στάλθηκαν στον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο ο οποίος στη συνέχεια τις προώθησε στο Παρίσι για να αιτιολογήσει την εκστρατεία της Ελλάδος στην Ιωνία.

Οι δυτικοί «σύμμαχοι»  μετά από τις τουρκικές σφαγές  στο Αϊδίνιο και στην Πέργαμο  έδωσαν εντολή στο Βενιζέλο, για την εκστρατεία στη Σμύρνη!

Από τις καταίσχυντες λοιπόν μυστικές διαταγές αποδεικνύεται ότι οι βιαιοπραγίες των Τούρκων κατά του άμαχου ελληνικού πληθυσμού έγιναν οργανωμένα, με εντολές της ηγεσίας τού τουρκικού στρατού και  προγραμματισμένα από την εποχή τού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου όπως φαίνεται από το τις οδηγίες τού  σατανικού -μισάνθρωπου Γερμανού στρατηγού Σάντερς.

 Αντίθετα οι όποιες βιαιότητες των ελλήνων στρατιωτών κατά των άμαχων Τούρκων, διαπράχθηκαν από στρατιώτες που παράκουσαν τις διαταγές της ηγεσίας του   ελληνικού στρατού.

Ο Τούρκος καθηγητής Ρεσάτ Καϋνάρ (Resat Kaynar) αναφέρει σε βιβλίο του:

«Ο Νικόλαος  Τρικούπης, ήταν από τους εξυπνότερους Έλληνες αξιωματικούς, και δεν δίστασε να τουφεκίσει Έλληνες  στρατιώτες που βίασαν Τουρκάλες, ήταν όμως άτυχος!».  (Ο Τρικούπης ήταν ένας από τους στρατηγούς του εκστρατευτικού σώματος των Ελλήνων στην Ιωνία).

Δυστυχώς οι «σύμμαχοι» εξαιτίας διεθνών πολιτικών εξελίξεων και εσωτερικών επιλογών, πρώτα οι Γάλλοι και Ιταλοί και κατόπιν οι Άγγλοι αφού εγκατέλειψαν την Ελλάδα συντάχθηκαν  με του Νεότουρκους τού Κεμάλ Ατατούρκ και τους αγριάνθρωπους άτακτους εθελοντές λησταντάρτες Τσέτες.

 (Τσέτες είναι λέξη από την τουρκική  λέξη  cete = και σημαίνει ληστοσυμμορίτες- λησταντάρτες).

Στο τέλος Αυγούστου του 1922 το μικρασιατικό μέτωπο κατέρρευσε και οι Τούρκοι μπήκαν  στη Σμύρνη και την έκαψαν.

Μεταφέρομε απόσπασμα επιστολής του Χρυσοστόμου προς τον Πρωθυπουργό  Ελευθέριο Βενιζέλο, πριν την καταστροφή:

«Εν Σμύρνη τη 25 Αυγούστου 1922

Αγαπητέ φίλε και αδελφέ κ. Ελευθέριε Βενιζέλε,

Επέστη η μεγάλη ώρα της μεγάλης εκ μέρους σας χειρονομίας. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν Κράτος αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος καταβαίνει πλέον εις τον Άδην από του οποίου καμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθεί να το αναβιβάσει και το σώσει.

Ζήτημα είναι εάν το παρόν μου γράμμα αναγιγνώσκεται υπό της ημετέρας Εξοχότητος, αν ημείς πλέον υπάρχωμεν εν τη ζωή προοριζόμενοι εις θυσίαν και μαρτύριον.»

Καταλήγει στην επιστολή:

Και νυν, φίλτατε αδελφέ, σε μόνον θεωρούμεν τον από μηχανής Θεόν, σε βράχον, σε ελπίδα, σε σωτήρα και σε μεσσίαν μας.

Περίζωσε την ρομφαίαν τού λόγου σου κατευοδού προς υμάς και κόψον τον άλυτον δια την διπλωματίαν μέχρι σήμερον δεσμόν τού Ανατολικού ζητήματος.

Πίπτων επί του τραχήλου υμών, περιλούω υμάς δι’ απείρων φιλημάτων σεβασμού και αγάπης.

† Ο Σμύρνης Χρυσόστομος».

Το απόγευμα του Σαββάτου  27 Αυγούστου (9  Σεπτεμβρίου με το νέο ημερολόγιο), μπαίνουν πρώτα στη Σμύρνη οι συμμορίες των Τούρκων «Τσετών» με αρχηγό τους τον μονόφθαλμο Κιόρ Μπεχλιβάν (κιόρ στα τούρκικα είναι ο μονόφθαλμος) και αργότερα ο τουρκικός στρατός με αρχηγό τον Ντουρεντίν πασά, αιμοσταγή σφαγέα των Ελλήνων και Αρμενίων, εκδικητικό και δεδηλωμένο θανάσιμα εχθρό τού  Χρυσόστομου.

(φωτο: Το αιμοβόρο θηρίο, Νουρεντίν πασάς που παρέδωσε τον Χρυσόστομο στον λυσσασμένο τουρκικό όχλο της Σμύρνης και τον κατακρεούργησε).

Ο Έλληνας Δεσπότης  πήγε μαζί με τους διωκόμενους Έλληνες στο Μητροπολιτικό Ναό της Αγίας Φωτεινής και αρνήθηκε να ακολουθήσει τους Άγγλους και στη συνέχεια τους Γάλλους,  οι οποίοι ήθελαν να τον φυγαδεύσουν, στην  καθολική εκκλησία Sacre Coeur (Καρδιά του Ιησού).

Το βράδυ τις ίδιας ημέρας οι Τούρκοι τον οδήγησαν στον Βέη Ντουρεντίν πασά, μαζί και τους δημογέροντες Νικόλαο Τσουρουκτζόγλου και Γεώργιο Κλιμάνογλου. 

Ο καβάσης του Χρυσόστομου,  δηλαδή ο κλητήρας του για είκοσι χρόνια Θωμάς Βούλτσιος διηγήθηκε: «Μόλις τον είδε ο Νουρεντίν, του είπε:

-Εσύ είσαι ο παπάς που βρίζεις τους Τούρκους; Γουρούνι, θα δεις τι τιμωρία σου ετοιμάζω. Εσύ κι οι Έλληνές σου είστε λαός χαμάληδων και χαμάληδες θα σε δικάσουν».

Ο συγγραφέας Μιχαήλ Ροδάς σημειώνει ότι ο Νουρεντίν «διέταξε να τον πάρουν και να τον προσφέρουν στον λαό, για να κορέσει την εκδίκησή του».

 Ο πολεμικός ανταποκριτής Κώστας Μισαηλίδης γράφει σε βιβλίο που εξέδωσε τρία χρόνια μετά τα τραγικά γεγονότα:

«Λίγο πριν το μεσημέρι της Κυριακής 28 Αυγούστου, (10 Σεπτ. με το ν. η.) έβγαλαν το Μητροπολίτη από το φρουραρχείο.

– Να οι δικαστές σου και οι τζελάτηδές σου (δήμιοι), τού είπε ο φρούραρχος συνταγματάρχης Σαλήχ  Ζακήμ  Εφέντης. Και τον παρέδωσε στον μαινόμενο όχλο (1500 Τούρκοι) που αποβραδίς ξημερώθηκε εκεί -βαλμένος, από τον Νουρεντίν να τον προσμένει». Ο Νουρεντίν απευθύνθηκε στο πλήθος, λέγοντάς τους:

 «Αν καλό σας έκανε τούτος να του το ανταποδώσετε. Αν κακό σας έκανε, κάντε του και εσείς κακό! Εγώ σας παραδίδω τον χιρσίζ ντομούζ (δηλαδή κλεφτογούρουνο)».

Στο μεταξύ οι Τσέτες και οι άλλοι τούρκοι στρατιώτες  αρχίζουν τις σφαγές  και το βιασμό των γυναικών  των «άπιστων», τις λεηλασίες  και τις ολοκληρωτικές καταστροφές στις συνοικίες των Αρμενίων και των Ελλήνων.

Δημοσίευμα στους «Τάιμς της Νέας Υόρκης» απέδωσε  με ακρίβεια την βαρβαρότητα και αποτελεί αντικειμενικό στοιχείο για τους ιστορικούς:

«Από την 11η νυκτερινή παραμονή της Κυριακής 28ης Αυγούστου (10 Σεπτ.  ν. η.) 1922 και ύστερα κανένα ελληνικό και αρμενικό σπίτι δεν έμεινε άθικτο. Θύρες έσπαζαν, παράθυρα παρεβιάζοντο, γυναίκες ατιμάζονταν, άνδρες και παιδιά λογχίζονταν, αποκεφαλίζονταν, στραγγαλίζονταν, ως κουρέλια ξεσχίζονταν.

Τούρκοι αξιωματικοί κατευθύνουν το πλιάτσικο των στρατιωτών. Συναντήσαμε πολλούς να μεταφέρουν κλοπιμαία με κάθε μέσο.

Οι σφαγές παίρνουν διαστάσεις. Τα πτώματα άλλοτε ακέφαλα και άλλοτε ακρωτηριασμένα παραμένουν άταφα και αναδίδουν φοβερή δυσοσμία».

Ο όχλος σε αλλόφρονα κατάσταση οδήγησε σέρνοντας τον Χρυσόστομο στον τουρκομαχαλά Ικί-Τσεσμέ  χτυπώντας τον με τα χέρια, με ξύλα, με σιδερόβεργες, φτύνοντας  στο πρόσωπο, λακτίζοντας  και προπηλακίζοντάς τον, τον  οδήγησαν τραβώντας τον από τα μαλλιά και τα γένια μέχρι το σημείο όπου ήταν το κουρείο τού  Ιταλού Ισμαήλ και εκεί του ξέσκισαν τα  ράσα και του φόρεσαν μια λευκή μπλούζα του κουρέα.

Τουρκάλες βρίζοντας με κατάρες προέτρεπαν τους άντρες να τον βασανίζουν απάνθρωπα. 

Του έβγαλαν τα μάτια, του έκοψαν τη γλώσσα, τα αυτιά, τη μύτη και του ξερίζωσαν τα γένια και τα μαλλιά. Ακόμη του έκοψαν και τα δάχτυλα των χεριών γιατί  τα ύψωνε προσευχόμενος!  (Λένε ότι τα δάχτυλα τα έκοψε ο Ρουστέν Μπέη Βάσιτς, που είχε οριστεί υπεύθυνος για το θανάτωσή του).

Στη Σμύρνη ο δρόμος από την πλατεία του Διοικητηρίου μέχρι την πλατεία Ικί  Τσεσμέ, είναι «η οδός του μαρτυρίου» του εθνοϊερομάρτυρα Χρυσόστομου.

Ο Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πυώ, ανταποκριτής της γαλλικής εφημερίδας «Χρόνος»  έγραψε: «Ο Χρυσόστομος, παραδόθηκε στον μανιασμένο μουσουλμανικό όχλο.

Του ξερίζωσαν τη γενειάδα, τον μαχαίρωσαν, διαμέλισαν και έσυραν το σώμα του μέχρι την τουρκική συνοικία, όπου και τον πέταξαν στα σκυλιά».

Στις 12 Σεπτεμβρίου 1922  στην εφημερίδα «Το Ελεύθερο Βήμα» του Δημήτρη Λαμπράκη εγράφη:

«Η Σμύρνη ολοκαυτώθη, ο ελληνισμός της εσφάγη.  Αι γυναίκες της, αι παρθένοι, εγένοντο θύματα αιματηρής ασελγείας. Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος εκρεουργήθη αγρίως.

 Ίσως την στιγμήν αυτήν, δεν υπάρχει πλέον τίποτα, και σ’ όλη την μικρασιατικήν παραλίαν, που να ενθυμίζει Ελλάδα και Ελληνισμόν. Το όνειρο έσβησε. Και ίχνη χριστιανισμού δεν υπάρχουν πλέον καθ’ όλην την Ανατολήν…».

Ο Μικρασιάτης, μετέπειτα Ακαδημαϊκός Ηλίας Βενέζης γράφοντας για την Μικρασιατική Καταστροφή συνέδεσε το μαρτυρικό θάνατο του τελευταίου Μητροπολίτη Σμύρνης συμβολικά με τις (τελευταίες) επτά Εκκλησίες, της Αποκαλύψεως του Ιωάννου του Θεολόγου, οι οποίες δεν υπάρχουν πλέον.

Πρόκειται για τις Εκκλησίες της  Εφέσου, της Σμύρνης, της Περγάμου, των Θυατείρων,  των Σάρδεων, της Φιλαδελφείας  και της Λαοδικείας.

Ο  πρόξενος της Αμερικής στη Σμύρνη Τζωρτζ  Χόρτον, στο βιβλίο του «Η Μάστιγα της Ασίας» γράφει:

 «Είναι βέβαιο, ότι ο Μητροπολίτης θανατώθηκε απ’ τον όχλο. Εβιαιοπράγησαν επάνω του, τού ξερίζωσαν την γενειάδα του, τον εχτύπησαν με ρόπαλα και με μαχαιριές, ωσότου πέθανε, και ύστερα τον έσυραν σβαρνίζοντάς τον επάνω στους δρόμους.

 Το μοναδικό του φταίξιμο ήταν ότι ήταν ένας Έλλην με μεγάλο πατριωτισμό και ευγλωττία που επιθυμούσε την πρόοδο της φυλής του  και εργαζόταν για το σκοπό αυτό…

Οι σφαγές του ελληνικού πληθυσμού από τους Τούρκους  με έκαναν να λέω ότι ντρέπομαι που ανήκω στην ανθρώπινη φυλή».

Ένας Τουρκοκρητικός μέσα από τον όχλο δεν άντεχε να βλέπει να ελεεινολογούν  και να πετσοκόβουν το καταματωμένο κορμί του Δεσπότη.  Τον λυπήθηκε και τον πυροβόλησε δύο φορές.

 Με αυτό τον τρόπο έδωσε τέλος στο αβάσταχτο μαρτύριό του. Αυτός ο Τουρκοκρητικός είναι ο δεύτερος Κρητικός που διαδραμάτισε σοβαρό ρόλο στη ζωή του.

(Οι Τουρκοκρητικοί ήσαν εξισλαμισθέντες Κρητικοί, δηλαδή σκληροί γενίτσαροι, που εγκληματούσαν εναντίον των υπόλοιπων Κρητικών με την ανοχή των Αγαρηνών κατακτητών. Ξεκουμπίστηκαν από την Κρήτη με την επανάσταση του 1897 για να προλάβουν πιθανά αντίποινα.

Αιμοβόρος γενίτσαρος Τουρκοκρητικός ήταν ο Αργολίδης. Η παράδοση αναφέρει ότι σκότωσε οχτακόσιους χριστιανούς Κρητικούς.

Υπήρχαν και κρυπτοχριστιανοί όπως ο εξέχων της Φιλικής Εταιρείας Χουσεΐν Αγάς που όταν τον χρειάστηκε η πατρίδα φανέρωσε το αληθινό του όνομα και πολέμησε για την ελευθερία. 

Ήταν ο αρχικαπετάνιος Μιχάλης  Κουρμούλης). 

Ο Τουρκοκρητικός λοιπόν για να εξιλεωθεί επειδή πυροβόλησε τον Χρυσόστομο, μετά λίγες ημέρες στο τέλος Σεπτεμβρίου του 1922 αποφυλάκισε κρυφά από τα μπουντρούμια μια ομάδα ελλήνων φοιτητών και ανάμεσά τους τον 22χρονο Γεώργιο Μυλωνά στον  οποίο εξιστόρησε  το συμβάν με το Δεσπότη.

 Ο Γεώργιος Μυλωνάς  μετά από χρόνια  ως Ακαδημαϊκός πλέον, ανέφερε λεπτομερώς το περιστατικό σε διάλεξή του  στην Ακαδημία Αθηνών την 14η Δεκεμβρίου 1982.

Το γεγονός αυτό είναι καταγεγραμμένο και αποτελεί αυθεντική μαρτυρία.

Το κατακρεουργημένο κουφάρι του Χρυσόστομου κάπου το κρέμασε ο Βάσιτς στην περιοχή Τρικιλίκ προς το σιδηροδρομικό σταθμό.

 Έτσι εκτέλεσε τη διαταγή που είχε από τον κανίβαλο  Νουρεντίν πασά.

 Κανένας δεν ξέρει που τον έθαψαν, ούτε ο Τουρκοκρητικός που τον πυροβόλησε.  Φημολογείται ότι τον έθαψαν δίπλα σε ένα ποτάμι.

Ο τελευταίος Έλληνας Δεσπότης της Σμύρνης όπως και ο τελευταίος Αυτοκράτορας  της Κωνσταντινουπόλεως δεν έχουν τάφο!

Τάφος τους είναι οι καρδιές των Ελλήνων!

Τους θανάτωσαν οι Τούρκοι αλλά αμέσως τους έκαναν αθάνατη Ιδέα! 

Η  αιώνια Μνήμη  τους αναμοχλεύει και φέρνει στην επιφάνεια την πολύπαθη μακραίωνη  Ιστορία μας. Αυτή η Μνήμη γαλβανίζει το φρόνημα των Νεοελλήνων   αλλά σαν σαράκι  έχει φωλιάσει  στα μύχια   τού υποσυνείδητου  των εκείθεν του Αιγαίου... και τους κατατρώει γιατί  είναι και οι πέτρες και τα χώματα όπου έχυσαν αίματα και δάκρυα οι Έλληνες Μικρασιάτες.  Ακόμη υπάρχουν και αδιάψευστοι μάρτυρες τα μάρμαρα, και τα αρχαία μνημεία του ανυπέρβλητου Ιωνικού πολιτισμού που καταπάτησαν και  κατέστρεψαν!

Ταυτόχρονα μας θαυμάζουν αλλά και μας μισούν!

Μας θαυμάζουν γιατί έχουμε την  υπερηφάνεια  των προγόνων μας και του πανάρχαιου, πρώτου, αξεπέραστου πολιτισμού μας! Μας μισούν όπως και πολλοί άλλοι λαοί γιατί δεν έχουν κάτι ισάξιο να υπερηφανεύονται και αυτοί!

Εδώ αξίζει να αναφερθεί η στάση αλλά και το τέλος του  Αρμένη Επισκόπου της Σμύρνης  Γεβόντ Τουριάν.  Όταν μπήκαν στη Σμύρνη οι σφάχτες, που η ιστορία τους «λαμπρύνεται» με τις γενοκτονίες λαών, ο Αρμένης Επίσκοπος ζήτησε άσυλο σε ένα καθολικό εκκλησιαστικό ίδρυμα και από εκεί κατάφερε να διαφύγει στην Αμερική, όπου όμως Αρμένιοι αγωνιστές  τον εκτέλεσαν γιατί εγκατέλειψε  το λαό του, το ποίμνιο  του όπως λένε οι κληρικοί.

Δεν θυσιάστηκε όπως ο Έλληνας Μητροπολίτης και αυτό καταδεικνύει την μεγάλη ηγετική μορφή τού  Χρυσοστόμου.  

Τους δύο δημογέροντες που συνέλαβαν μαζί με τον Χρυσόστομο, φυσικά τους εκτέλεσαν αφού εννοείται πρώτα τους  βασάνισαν.

 Τον Γεώργιο Κλιμάνογλου τον απαγχόνισαν και  τον Νικόλαο Τσουρουκτσόγλου τον έδεσαν πίσω από μια άμαξα και σούρνοντας τον περιέφεραν στα καλντερίμια  της Σμύρνης.

Επίσης και τον Ευγένιο, τον αδελφό του Χρυσόστομου οι Τούρκοι τον φυλάκισαν έξη μήνες και μετά τον απαγχόνισαν. 

Στην επαρχία της Σμύρνης οι Τούρκοι βασάνισαν άγρια και θανάτωσαν 342 κληρικούς, των οποίων τα ονόματα δυστυχώς δεν έχουν διασωθεί.

 Ανάμεσά τους ήσαν:

Ο Μητροπολίτης  Μοσχονησίων Αμβρόσιος, τον οποίο πετάλωσαν στα πόδια και τον κατατεμάχισαν. Μαζί του κατέσφαξαν 11 ιερείς και 2 μοναχούς. 

Ο Μητροπολίτης Κυδωνιών Γρηγόριος. Τον έθαψαν ζωντανό, όπως και  πολλούς ιερείς και λαϊκούς.

Ο ιερέας Ιάκωβος Αρχαντζάκης, τον οποίο  παλούκωσαν!

Ο ιερέας Μελέτιος. Τον σταύρωσαν στον κορμό ενός πεύκου!

Ο Επίσκοπος Ζήλων Ευθύμιος.  Τον βασάνισαν και πέθανε στη φυλακή.

Ο ιεροδιάκονος Γρηγόριος. Τον έκαψαν ζωντανό!

Ο Μητροπολίτης Ικονίου Προκόπιος. Τον  κακοποίησαν  λίγο πριν το 1922.

Οι  θρησκευτικός εν τέλει λόγος του εθνοϊερομάρτυρα Χρυσόστομου, εναρμονίζεται απολύτως  με τον εθνικοπατριωτικό λόγο του.Οι λόγοι αυτοί συνάδουν και εκφράζουν το Ομηρικό, «λόγων μεν ρητήρ, έργων δε πρηκτήρ».

Ο Τζώρτζ Χόρτον που προαναφέραμε, γράφει για τον Χρυσόστομο  σαν ευχή αιώνιας μνήμης και ανάπαυσης: «Πέθανε σαν μάρτυρας και αξίζει να του απονεμηθούν ύψιστες τιμές από την Ελληνική Εκκλησία και την Ελληνική Κυβέρνηση...».

Έχουν λοιπόν στηθεί από τους πρόσφυγες και από την Ελληνική Πολιτεία πλήθος ανδριάντων προς τιμήν του.  Η Ελληνική Εκκλησία  τον έχει ανακηρύξει άγιο όπως και τους άλλους Μητροπολίτες και άλλους  όσους μαρτύρησαν από την μάστιγα την εκείθεν του Αιγαίου.

 Απολυτίκιο Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης:  

«Μέγαν μάρτυρα η Εκκλησία, μέγαν ήρωα το έθνος σύμπαν,
 τον της Σμύρνης υμνούμεν Χρυσόστομον.
 Kαι γάρ γενναίως αθλήσας υπέμεινεν υπέρ πατρίδος
 και πίστεως θάνατον. Ιεράρχου τε υπόδειγμα εαυτόν ανέδειξε
 τον στέφανον λαβών τον αμαράντινον».

 Η μνήμη τους τιμάται την Κυριακή την προ της 14ης Σεπτεμβρίου.

«Άγγλος ή Γερμανός ή Γάλλος δύναται να είναι κοσμοπολίτης ή αναρχικός ή άθεος ή οτιδήποτε. Έκαμε το πατριωτικόν χρέος του, έκτισε μεγάλην πατρίδα. Τώρα είναι ελεύθερος να επαγγέλεται, χάριν πολυτελείας, την απιστίαν και την απαισιοδοξίαν.

Αλλά Γραικύλος τής σήμερον όστις θέλει να κάμει δημοσία τον άθεον ή τον κοσμοπολίτην, ομοιάζει με νάνον ανορθούμενον επ’ άκρων ονύχων και τανυόμενον να φθάσει εις ύψος και φανεί και αυτός γίγας. Το ελληνικόν έθνος, το δούλον, αλλ’ ουδέν ήττον και το ελεύθερον, έχει και θα έχει διά παντός ανάγκην της θρησκείας του».

Αυτά τα λόγια, τα πάντα επίκαιρα, τα  έγραψε ο γίγας του πνεύματος, λογοτέχνης  Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

Εμείς, πεπεισμένοι ότι εθνομάρτυρές μας μεσουρανούν στο Πάνθεο των Ελλήνων Ηρώων, βέβαιοι όντες ότι οι  αθάνατες ψυχές τους  αγάλλονται στα Ηλύσια Πεδία,  ευχόμαστε και παρακαλούμε για τις πρεσβείες τους  στο Δημιουργό όπως προστατεύει την Πατρίδα μας!

 Βασίλειος Κωνσταντή Σχίζας.

Μέλος του Συνδέσμου Ιστορικών Συγγραφέων.