Αφιερωμένο στη μνήμη του....
Το άρθρο αυτό γράφτηκε το 2010, από τον Ευθύμιο Αποστολόπουλο, Πρόεδρο τότε και στη συνέχεια Επίτιμο Πρόεδρο του Φυσιολατρικού Ορειβατικού Ομίλου Ηραίας "Η ΓΚΟΥΡΑ", πολιτικό επιστήμονα και τ. Γεν. Διευθυντή Τουριστικής Πολιτικής του Υπουργείου Τουρισμού.
Στο Λυκούρεσι Γορτυνίας αποχαιρετήσαμε σήμερα (6-5-2015) το άξιο τέκνο του, Ευθύμιο Αποστολόπουλο για το μεγάλο ταξίδι. Υπήρξε πολύ αξιόλογος άνθρωπος με μεγάλη
προσφορά στα θέματα του τουρισμού γενικότερα, αλλά και της περιοχής μας,
με πρωτοποριακές ιδέες σε θέματα αγροτουρισμού και εναλλακτικού
τουρισμού, πράος, ευγενικός, γλυκομίλητος και συμπαθής σε όλους.
Αγαπούσε το τόπο μας και το χωριό του ειδικότερα .... και το απέδειξε
μέχρι το τέλος....Καλό του ταξίδι...
Άρθρο του Προέδρου του Φυσιολατρικού Ορειβατικού Ομίλου Ηραίας "Η ΓΚΟΥΡΑ"
Ευθύμιου Αποστολόπουλου
Φτάνοντας στην Καρκαλού, (δρόμος Βυτίνα – Λαγκάδια) στρίβουμε αριστερά και μετά το γεφύρι του Σερά, στρίβουμε δεξιά με κατεύθυνση προς τα χωριά Σέρβου και Λυκούρεσι. Στον ασφαλτοστρωμένο αυτό δρόμο, συναντάμε τον οικισμό Άγιος Αθανάσιος (Μαλάσοβα)
όπου ακόμα διαμένουν απόγονοι της οικογένειας Δημήτρη Μπράβου, ο οποίος
από μάρτυρας κατηγορίας που τον προόριζαν στη δίκη του Κολοκοτρώνη και
του Πλαπούτα οι ισχυροί της περιοχής, αναδείχθηκε ένθερμος μάρτυρας
υπεράσπισής τους (πηγή: Πρακτικά Δίκης Κολοκοτρώνη).
Ανηφορίζεις μέσα από ένα εκπληκτικής ομορφιάς τοπίο θαυμάζοντας δεξιά σου (με προσοχή λόγω των στροφών) τη θρυλική κωμόπολη των Δεληγιάννηδων και των Κτιστάδων, τα Λαγκάδια.
Μετά τον προαναφερόμενο οικισμό και σε απόσταση τριών περίπου χιλιομέτρων, μετά το Σωρό της Γριάς και το παρεκκλήσι του Αη Λιά (δυστυχώς ο μικρός λιθόκτιστος ναός που ήταν κτισμένος στην κορφή του Αρτοζήνου, και είχε ξεφύγει από τη βεβήλωση και την καταστροφική μανία των Τούρκων κείται σε ερείπια) που τα χαλάσματα του βρίσκονται στην κορφή του Αρτοζήνου με απεριόριστη θέα προς όλα σχεδόν τα σημεία του ορίζοντα με ένα ηλιοβασίλεμα μοναδικό όταν ο ήλιος δύει στο Κατάκολο – σημαντικό λιμάνι σήμερα προσέγγισης κρουαζιερόπλοιων), στρίβουμε αριστερά (χωμάτινος δρόμος) και σε απόσταση 1600μ και σε υψόμετρο 1250μ φτάνουμε στον Αη Δημήτρη, μια από τις 5 εκκλησίες του κατεστραμμένου από τους Τούρκους χωριού Αρτοζήνος.
Ανηφορίζεις μέσα από ένα εκπληκτικής ομορφιάς τοπίο θαυμάζοντας δεξιά σου (με προσοχή λόγω των στροφών) τη θρυλική κωμόπολη των Δεληγιάννηδων και των Κτιστάδων, τα Λαγκάδια.
Μετά τον προαναφερόμενο οικισμό και σε απόσταση τριών περίπου χιλιομέτρων, μετά το Σωρό της Γριάς και το παρεκκλήσι του Αη Λιά (δυστυχώς ο μικρός λιθόκτιστος ναός που ήταν κτισμένος στην κορφή του Αρτοζήνου, και είχε ξεφύγει από τη βεβήλωση και την καταστροφική μανία των Τούρκων κείται σε ερείπια) που τα χαλάσματα του βρίσκονται στην κορφή του Αρτοζήνου με απεριόριστη θέα προς όλα σχεδόν τα σημεία του ορίζοντα με ένα ηλιοβασίλεμα μοναδικό όταν ο ήλιος δύει στο Κατάκολο – σημαντικό λιμάνι σήμερα προσέγγισης κρουαζιερόπλοιων), στρίβουμε αριστερά (χωμάτινος δρόμος) και σε απόσταση 1600μ και σε υψόμετρο 1250μ φτάνουμε στον Αη Δημήτρη, μια από τις 5 εκκλησίες του κατεστραμμένου από τους Τούρκους χωριού Αρτοζήνος.
Η διαδρομή μέχρι τον Αρτοζήνο διέρχεται μέσα από ένα άγριας ομορφιάς
τοπίο κατάφυτο, με μεγάλες βαθύσκιες χαράδρες που οδηγούν στο φαράγγι της Γκούρας. Δεξιά από το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου
αμφιθεατρικά, είχε αναπτυχθεί το κατεστραμμένο από τους Τούρκους χωριό
Αρτοζήνος το οποίο σύμφωνα με τον Τούρκο επίκουρο πανεπιστημιακό
καθηγητή και πρόεδρο του τμήματος ιστορίας , (ΤΤ 560 Οθωμανικό κατάστιχο
του πρωθυπουργικού αρχείου στην Κων/πολη) και καλύπτει την περίοδο 1566
– 1574), αναφέρεται ότι ανάμεσα στα 249 χωριά του Δήμου Καρύταινας,
περιλαμβάνονται και το χωριό Artzino με 132 σπίτια μη Μουσουλμάνων, 39
άγαμους μη Μουσουλμάνους και έσοδα 10.724 άσπρα. Άλλα χωριά του δήμου
Ηραίας που αναγράφονται, είναι το Ψάρι με 59 σπίτια, του Σέρβου με 22,
το Σαρακινί με 14, η Μπρατίτσα (Παρνασσός) με 11 σπίτια και το Μπέτσι
(Αγιονέρι) με 11.
Με την προτροπή του Δασκάλου από του Σέρβου Γιάννη Ρουσιά,
ο οποίος συνεχίζει την παράδοση των προγόνων του, διατηρώντας μαζί με
την οικογένειά του μεγάλα κοπάδια αιγοπροβάτων στην περιοχή του
Αρτοζήνου, ανέβηκα στο αγροτικό του και ξεναγήθηκα στα υψώματα και στα
παραβούνια μεταξύ του Αρτοζήνου και του Χαλασμένου Βουνού (του μεγαλύτερου σε υψόμετρο βουνού της περιοχής, 1387μ). Ο πρώτος σταθμός μας, ήταν η εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου,
που κτίσθηκε στη θέση της κατεστραμμένης, από τους Τούρκους, από το
Σερβαίο Τσαντήλη. Ο Δάσκαλος, μου έδειξε ανθρώπινα οστά τα οποία
φυλάσσονται στην εκκλησία και αναβρέθηκαν κατά τη διάνοιξη του δρόμου
προς Κοκκάλια – Βυζίτσι- Μαζαράκι. Μου υπέδειξε μάλιστα και το
σημείο που εικάζεται πως ήταν και το νεκροταφείο των Αρτοζηναίων (ελπίζω
πως οι οικογένειες των Λυκουρεσσαίων θα δείξουν ενδιαφέρον).
Συνεχίσαμε με το αγροτικό αυτοκίνητο σε ένα καλά διατηρημένο χωματόδρομο, με λίγα σημεία δύσκολης προσπέλασης, προς τα παραβούνια Κοκκάλια. Επισκεφθήκαμε περιοχές, όπως του Βασιλιά το Αλώνι, ερείπια από καλύβια Τσελιγκάδων, τα στανοτόπια του οροπεδίου που έσφυζαν κάποτε από ζωή, της Κορωνιότισας το αλώνι και μου διηγήθηκε ιστορίες και παραδόσεις που είχα κατά καιρούς ακούσει από τους γονείς και τους παππούδες μου. Έκπληξη μου προξένησε μια πετρόκτιστη καλύβα που έστεκε περήφανη να μας θυμίζει την τέχνη των μαστόρων της εποχής, αλλά εκείνο που μου προκάλεσε ακόμα πιο μεγάλη εντύπωση και θαυμασμό ήταν η διασταύρωση προς Βυζίτσι - Λυκούρεσι. Το τοπίο, ήταν καταπληκτικό. Το πράσινο, είχε την τιμητική του και υπήρχε σε όλες τις αποχρώσεις. Το πράσινο των κορομηλιών, των γκορτσιών, των πουρναριών, των απιδιών, των μουρτζιών μαζί με το κίτρινο των σπάρτων και τους πέτρινους ογκόλιθους που βρίσκονταν διάσπαρτοι, συνέθεταν ένα τοπίο απείρου κάλλους και ασύγκριτης ομορφιάς.
Ιδιαίτερη συγκίνηση και εντύπωση, μου προξένησε η θέα του επιβλητικού και αγέρωχου Χαλασμένου βουνού. Στους πρόποδές του, υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις, που αρδεύονταν από την πηγή Μαζαράκι. Το βουνό αυτό, μαζί με το γειτονικό βουνό Πλάκα, ήταν από τους μεγαλύτερους βοσκότοπους της περιοχής, διατηρούσε το χορτάρι για χιλιάδες γιδοπρόβατα μέχρι τέλος Ιουλίου. Γυμνό από δέντρα, εκτός από λίγες γκορτσιές, κορομηλιές και μουρτζιές, έχει εκπληκτική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Ιδιαίτερα η θέα προς τον Αλφειό ποταμό και την ευρύτερη περιοχή, αποζημιώνει τον ορειβάτη. Παραθέτω κείμενο για το Χαλασμένο βουνό όπως το περιγράφει ο αρχιμανδρίτης Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός ( 1777 – 1753), το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Καρτερία Αθηνών. ( η Γορτυνία γύρω στα 1820). «Το όρος τούτο το πάλαι ήταν ιερό του Πανός, φαίνεται πως αυτού έβοσκεν ο Παν τους τράγους του και ονομάζεται χαλασμένο βουνό. Το όρος τούτο είναι κλάδος του Ερυμάνθου όρους και εκτείνεται εις κλάδους πολλούς και υπάγει έως τον Αλφειόν ποταμόν. Αυτόθεν φαίνονται πολλότατα μέρη και χωρία της αυτής επαρχίας, εις το οποίον και εγώ αναβάς κατέθεσα εις την χάρταν τας αυτάς χώρας και μέρη». Επίσης το Χαλασμένο βουνό αναφέρεται και σε τεύχη των Κλασικών Εικονογραφημένων.
Στοιχειώδης αντίληψη δικαιοσύνης, μου επιβάλλει να ευχαριστήσω το Σερβαίο ιστοριοδίφη Νικόλαο Παπαγεωργίου, ο οποίος με εφοδίασε με τα τεύχη της επετηρίδας Μάραθα των τελευταίων 8 ετών. Ιδιαίτερα επισημαίνω πως στο τεύχος της επετηρίδας 2004 ο Ν. Παπαγεωργίου αναφερόμενος στο ξεκλήρισμα του Αρτοζήνου, δίνει πολύτιμα στοιχεία για τον Αρτοζήνο που υπήρξε ο σιτοβολώνας της περιοχής, δεδομένου πως στο οροπέδιο αυτό, υπήρξαν πολλές πηγές. Ήταν ένα χωριό με 5 εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Κωνσταντίνου, του Αγίου Δημητρίου και του προφήτη Ηλία. Η αξιόλογη αυτή μελέτη στηρίχθηκε βέβαια στα επίσημα στοιχεία που είχαν δημοσιευθεί ως το 2004. όμως ο Αρτοζήνος εκτός από το προαναφερόμενο οθωμανικό κατάστιχο, αναφέρεται:
1. στην απογραφή που πραγματοποίησαν οι Βενετοί σε όλη την Πελοπόννησο το 1700 καταγράφοντας 18 οικογένειες και 92 κατοίκους,
2. σε πατριαρχικό σιγίλιο του 1718 όπου καταγράφεται ως ενοριακό χωριό της αρχιεπισκοπής Δημητσάνας,
3. στους κώδικες των μονών Φιλοσόφου και Αιμιαλών, όπου καταγράφονται ονόματα δωρητών από το εν λόγω χωριό.
Η φθίνουσα πορεία του Αρτοζήνου, που συντελέστηκε κατά την Ενετοκρατία και ιδιαίτερα μετά την ανάκτηση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715, μέχρι την ολοκληρωτική καταστροφή του που εικάζεται πως έγινε πριν από το 1750, οφείλεται κατά τη γνώμη μου και στους εξής λόγους:
1. τη μετεγκατάσταση των Αρτοζηναίων στην Καρύταινα αλλά και σε πιο πεδινούς οικισμούς της Γορτυνίας κατά την Ενετοκρατία
2. τη μετεγκατάσταση κάποιων οικογενειών στη Δημητσάνα και στις περιοχές δικαιοδοσίας της μετά το 1715, όταν η Δημητσάνα ανακηρύχθηκε ιερή πόλη. Σημειώνω ότι οι προμηθευτές της σουλτανικής αυλής στην Κωνσταντινούπολη, Δημητσανίτες έμποροι, μεταξύ των οποίων ο Τζελεπί Νικήτας Κουντούρης (πέθανε το 1715 στην Κων/πολη), είχαν συνδεθεί με τη Σουλτανομήτορα Βαλιδέ σουλτάνα , μητέρα του Μαχμούτ του Α’ και πέτυχαν να ανακηρυχτεί η Δημητσάνα Β α κ ο ύ φ ι ο ν, δηλαδή ιερή πόλη και να μην εξαρτάται ούτε από τις Τουρκικές αρχές της Πελοποννήσου, ούτε από τους Κοτζαμπάσηδες της περιοχής, αλλά να υπάγεται στη δικαιοδοσία των αρμοδίων αρχών της Κων/πολης. Σημειωτέον ότι τα ειδικά αυτά προνόμια, επικυρώθηκαν με Σουλτανικό Διάταγμα – Φιρμάνι του 1744 που βρίσκεται σήμερα στη βιβλιοθήκη της Δημητσάνας.
Το ανωτέρω διάταγμα, απαγόρευε στους Τούρκους να ζουν μονίμως στη Δημητσάνα και μάλιστα να μην μπορούν να αποκτήσουν ιδιόκτητη ακίνητη περιουσία στην περιοχή και το εκπληκτικό, όσοι ζούσαν στην περιοχή της Δημητσάνας να απομακρυνθούν χωρίς διαμαρτυρία. Αυτό συνέβη στο γειτονικό τουρκικό οικισμό «Μαραδοχώρι» όπως γράφει ο Ασημάκης Καρδάσης στο βιβλίο του « ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ, ΜΙΑ ΔΟΞΑΣΜΕΝΗ ΠΟΛΗ»
Για τα προνόμια της Δημητσάνας κατά την 2η Τουρκοκρατία, γράφουν τόσο ο διαπρεπής ιστορικός Σπυρίδων Λάμπρος αλλά και οι ιστορικοί της Δημητσάνας όπως ο Γ. Καρβελάς, ο Κανδηλόρος και ο Μ. Οικονόμου Καζής..
Ως προς την τύχη του Αρτοζήνου, έχουμε δύο απόψεις, η μια του Γ. Καρβελά που υποστηρίζει πως η εγκατάλειψή του οφείλεται στο τραχύ κλίμα και η άλλη(εγκυκλοπαίδεια Ήλιος και Σερβαίος Νοσταλγός) ότι υπήρξε βίαιη. Επίσης ο Χρήστος Κωνσταντινόπουλος που ασχολήθηκε με το χωριό Αρτοζήνος γράφει χαρακτηριστικά πως το ξεκλήρισμα όπως δημοσιεύτηκε στην ηχώ των Λαγκαδίων κρύβει «πυρήνα αληθείας».
Τέλος, σημειώνω πως σύμφωνα με διηγήσεις των παππούδων μου και ιδιαίτερα του εκ μητρός παππού μου, Νικολάου Κομνηνού, ο Αρτοζήνος καταστράφηκε εκ θεμελίων από τους Τούρκους και ο μοναδικός διασωθείς από το «ξεκλήρισμα» των κατοίκων του Αρτοζήνου, περιθάλφθηκε καταρχήν από τον Αθανάσιο Στρίκο και στη συνέχεια από τις οικογένειες Τρουπή στη Σφυρίδα. Αργότερα εγκαταστάθηκε στο Λυκούρεσι, όπου και νυμφεύθηκε και έγινε ο γενάρχης των Κομνηνών. Ο εγγονός του Αθανάσιος Κομνηνός, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, αναφέρεται μαζί με τον πατέρα του, Παναγιώτη Κομνηνό,(γι αυτό ένας κλάδος των Κομνηναίων λέγονται Παναγιωταίοι άλλοι Αντωναίοι ανάλογα με το όνομα των παιδιών του πρώτου Κομνηνού ότι συμμετείχε ως εκπρόσωπος του χωριού Λυκούρεσι στο στρατόπεδο των Ηραιατών που οργάνωσαν οι Πλαπουταίοι (Δημήτρης και Γιωργάκης) στο χωριό Μπέτσι Ηραίας λίγο πριν από την έναρξη της επανάστασης του εικοσιένα.(πηγή: Σωκράτης Μάσσιας, Επετηρίδα Μάραθα 2010).
ΑΡΤΟΖΗΝΟΣ Ο ΣΙΤΟΒΟΛΩΝΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Πάνω στο βουνό, υπάρχουν πολλές εκτεταμένες γόνιμες περιοχές και οροπέδια στα οποία καλλιεργούσαν εναλλάξ σιτάρι και αραποσίτι. Επίσης είχε και αρκετά ποτιστικά, γιατί στην περιοχή αυτή υπάρχουν πολλές πηγές (Άγιος Δημήτρης, Αη Γιάννης, Μαυρομάτι, Χαλυκόβρυση, Τσουκαλάς, Βυζίτσι, Μαζαράκι και άλλες). Στις ποτιστικές εκτάσεις καλλιεργούσαν, πατάτες, κρεμμύδια, φασόλια σκόρδα κλπ. Αλλά εκτός των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, είχε και εκτεταμένους βοσκότοπους όπου έφερναν τα γιδοπρόβατά τους και οι κάτοικοι των πεδινών περιοχών της Ηραίας. Αυτό, προέρχεται από διηγήσεις των παππούδων μας αλλά και μια μακροσκελή αναφορά – διαμαρτυρία (10/7/1821) των κατοίκων της Λιοδώρας (πεδινή Ηραία) προς τον «εκλαμπρότατο» Αντιπρόεδρο του Εκτελεστικού, κ. Θ. Κολοκοτρώνη, όπως αναφέρει ο Ν. Παπαγεωργίου σε κείμενό του που δημοσιεύεται στην επετηρίδα Μάραθα 2004. Στην αρχή, η αναφορά γράφει ότι έδωσαν την εκμετάλλευση και της περιοχής του Αρτοζήνου σε ανθρώπους άσημους και ρωτούν γιατί δεν εκφωνεί ο τελάλης το διαγωνισμό σε δημόσια συγκέντρωση για να υπάρξουν πλειοδότες ή μειοδότες κατά περίπτωση. Στη συνέχεια καταγγέλλουν τους Δημητσανίτες, ότι «εβγήκαν κατά τον Αρτοζήνο όπου έχουν μερικοί Λιοδωρίσιοι ταις στάναις των και ανεξετάστως έμβαιναν μέσα εις τας καλύβας των και έπαιρναν όσο βούτυρον και τυρί έβρισκον, χωρίς να το ζυγίζουν…»
«επίσης στις 5 Ιουνίου 1822 κατά τις ενοικιάσεις προσόδων ο Αρτοζήνος κατακυρώθηκε στο Κ.Μ. Κομητά, μαζί με τα Βαρκά, τις Μαλικιανές, του Λαγάφτη, τις Καρυές αντί 2.450 γροσίων. Η παραγωγή των δημητριακών του Αρτοζήνου, ήταν η αιτία που στη συνθηματική γλώσσα των Σερβαίων μαστόρων ο Αρτοζήνος, είχε την έννοια του ψωμιού.
Συνεχίσαμε με το αγροτικό αυτοκίνητο σε ένα καλά διατηρημένο χωματόδρομο, με λίγα σημεία δύσκολης προσπέλασης, προς τα παραβούνια Κοκκάλια. Επισκεφθήκαμε περιοχές, όπως του Βασιλιά το Αλώνι, ερείπια από καλύβια Τσελιγκάδων, τα στανοτόπια του οροπεδίου που έσφυζαν κάποτε από ζωή, της Κορωνιότισας το αλώνι και μου διηγήθηκε ιστορίες και παραδόσεις που είχα κατά καιρούς ακούσει από τους γονείς και τους παππούδες μου. Έκπληξη μου προξένησε μια πετρόκτιστη καλύβα που έστεκε περήφανη να μας θυμίζει την τέχνη των μαστόρων της εποχής, αλλά εκείνο που μου προκάλεσε ακόμα πιο μεγάλη εντύπωση και θαυμασμό ήταν η διασταύρωση προς Βυζίτσι - Λυκούρεσι. Το τοπίο, ήταν καταπληκτικό. Το πράσινο, είχε την τιμητική του και υπήρχε σε όλες τις αποχρώσεις. Το πράσινο των κορομηλιών, των γκορτσιών, των πουρναριών, των απιδιών, των μουρτζιών μαζί με το κίτρινο των σπάρτων και τους πέτρινους ογκόλιθους που βρίσκονταν διάσπαρτοι, συνέθεταν ένα τοπίο απείρου κάλλους και ασύγκριτης ομορφιάς.
Ιδιαίτερη συγκίνηση και εντύπωση, μου προξένησε η θέα του επιβλητικού και αγέρωχου Χαλασμένου βουνού. Στους πρόποδές του, υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις, που αρδεύονταν από την πηγή Μαζαράκι. Το βουνό αυτό, μαζί με το γειτονικό βουνό Πλάκα, ήταν από τους μεγαλύτερους βοσκότοπους της περιοχής, διατηρούσε το χορτάρι για χιλιάδες γιδοπρόβατα μέχρι τέλος Ιουλίου. Γυμνό από δέντρα, εκτός από λίγες γκορτσιές, κορομηλιές και μουρτζιές, έχει εκπληκτική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Ιδιαίτερα η θέα προς τον Αλφειό ποταμό και την ευρύτερη περιοχή, αποζημιώνει τον ορειβάτη. Παραθέτω κείμενο για το Χαλασμένο βουνό όπως το περιγράφει ο αρχιμανδρίτης Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός ( 1777 – 1753), το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Καρτερία Αθηνών. ( η Γορτυνία γύρω στα 1820). «Το όρος τούτο το πάλαι ήταν ιερό του Πανός, φαίνεται πως αυτού έβοσκεν ο Παν τους τράγους του και ονομάζεται χαλασμένο βουνό. Το όρος τούτο είναι κλάδος του Ερυμάνθου όρους και εκτείνεται εις κλάδους πολλούς και υπάγει έως τον Αλφειόν ποταμόν. Αυτόθεν φαίνονται πολλότατα μέρη και χωρία της αυτής επαρχίας, εις το οποίον και εγώ αναβάς κατέθεσα εις την χάρταν τας αυτάς χώρας και μέρη». Επίσης το Χαλασμένο βουνό αναφέρεται και σε τεύχη των Κλασικών Εικονογραφημένων.
Στοιχειώδης αντίληψη δικαιοσύνης, μου επιβάλλει να ευχαριστήσω το Σερβαίο ιστοριοδίφη Νικόλαο Παπαγεωργίου, ο οποίος με εφοδίασε με τα τεύχη της επετηρίδας Μάραθα των τελευταίων 8 ετών. Ιδιαίτερα επισημαίνω πως στο τεύχος της επετηρίδας 2004 ο Ν. Παπαγεωργίου αναφερόμενος στο ξεκλήρισμα του Αρτοζήνου, δίνει πολύτιμα στοιχεία για τον Αρτοζήνο που υπήρξε ο σιτοβολώνας της περιοχής, δεδομένου πως στο οροπέδιο αυτό, υπήρξαν πολλές πηγές. Ήταν ένα χωριό με 5 εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Κωνσταντίνου, του Αγίου Δημητρίου και του προφήτη Ηλία. Η αξιόλογη αυτή μελέτη στηρίχθηκε βέβαια στα επίσημα στοιχεία που είχαν δημοσιευθεί ως το 2004. όμως ο Αρτοζήνος εκτός από το προαναφερόμενο οθωμανικό κατάστιχο, αναφέρεται:
1. στην απογραφή που πραγματοποίησαν οι Βενετοί σε όλη την Πελοπόννησο το 1700 καταγράφοντας 18 οικογένειες και 92 κατοίκους,
2. σε πατριαρχικό σιγίλιο του 1718 όπου καταγράφεται ως ενοριακό χωριό της αρχιεπισκοπής Δημητσάνας,
3. στους κώδικες των μονών Φιλοσόφου και Αιμιαλών, όπου καταγράφονται ονόματα δωρητών από το εν λόγω χωριό.
Η φθίνουσα πορεία του Αρτοζήνου, που συντελέστηκε κατά την Ενετοκρατία και ιδιαίτερα μετά την ανάκτηση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715, μέχρι την ολοκληρωτική καταστροφή του που εικάζεται πως έγινε πριν από το 1750, οφείλεται κατά τη γνώμη μου και στους εξής λόγους:
1. τη μετεγκατάσταση των Αρτοζηναίων στην Καρύταινα αλλά και σε πιο πεδινούς οικισμούς της Γορτυνίας κατά την Ενετοκρατία
2. τη μετεγκατάσταση κάποιων οικογενειών στη Δημητσάνα και στις περιοχές δικαιοδοσίας της μετά το 1715, όταν η Δημητσάνα ανακηρύχθηκε ιερή πόλη. Σημειώνω ότι οι προμηθευτές της σουλτανικής αυλής στην Κωνσταντινούπολη, Δημητσανίτες έμποροι, μεταξύ των οποίων ο Τζελεπί Νικήτας Κουντούρης (πέθανε το 1715 στην Κων/πολη), είχαν συνδεθεί με τη Σουλτανομήτορα Βαλιδέ σουλτάνα , μητέρα του Μαχμούτ του Α’ και πέτυχαν να ανακηρυχτεί η Δημητσάνα Β α κ ο ύ φ ι ο ν, δηλαδή ιερή πόλη και να μην εξαρτάται ούτε από τις Τουρκικές αρχές της Πελοποννήσου, ούτε από τους Κοτζαμπάσηδες της περιοχής, αλλά να υπάγεται στη δικαιοδοσία των αρμοδίων αρχών της Κων/πολης. Σημειωτέον ότι τα ειδικά αυτά προνόμια, επικυρώθηκαν με Σουλτανικό Διάταγμα – Φιρμάνι του 1744 που βρίσκεται σήμερα στη βιβλιοθήκη της Δημητσάνας.
Το ανωτέρω διάταγμα, απαγόρευε στους Τούρκους να ζουν μονίμως στη Δημητσάνα και μάλιστα να μην μπορούν να αποκτήσουν ιδιόκτητη ακίνητη περιουσία στην περιοχή και το εκπληκτικό, όσοι ζούσαν στην περιοχή της Δημητσάνας να απομακρυνθούν χωρίς διαμαρτυρία. Αυτό συνέβη στο γειτονικό τουρκικό οικισμό «Μαραδοχώρι» όπως γράφει ο Ασημάκης Καρδάσης στο βιβλίο του « ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ, ΜΙΑ ΔΟΞΑΣΜΕΝΗ ΠΟΛΗ»
Για τα προνόμια της Δημητσάνας κατά την 2η Τουρκοκρατία, γράφουν τόσο ο διαπρεπής ιστορικός Σπυρίδων Λάμπρος αλλά και οι ιστορικοί της Δημητσάνας όπως ο Γ. Καρβελάς, ο Κανδηλόρος και ο Μ. Οικονόμου Καζής..
Ως προς την τύχη του Αρτοζήνου, έχουμε δύο απόψεις, η μια του Γ. Καρβελά που υποστηρίζει πως η εγκατάλειψή του οφείλεται στο τραχύ κλίμα και η άλλη(εγκυκλοπαίδεια Ήλιος και Σερβαίος Νοσταλγός) ότι υπήρξε βίαιη. Επίσης ο Χρήστος Κωνσταντινόπουλος που ασχολήθηκε με το χωριό Αρτοζήνος γράφει χαρακτηριστικά πως το ξεκλήρισμα όπως δημοσιεύτηκε στην ηχώ των Λαγκαδίων κρύβει «πυρήνα αληθείας».
Τέλος, σημειώνω πως σύμφωνα με διηγήσεις των παππούδων μου και ιδιαίτερα του εκ μητρός παππού μου, Νικολάου Κομνηνού, ο Αρτοζήνος καταστράφηκε εκ θεμελίων από τους Τούρκους και ο μοναδικός διασωθείς από το «ξεκλήρισμα» των κατοίκων του Αρτοζήνου, περιθάλφθηκε καταρχήν από τον Αθανάσιο Στρίκο και στη συνέχεια από τις οικογένειες Τρουπή στη Σφυρίδα. Αργότερα εγκαταστάθηκε στο Λυκούρεσι, όπου και νυμφεύθηκε και έγινε ο γενάρχης των Κομνηνών. Ο εγγονός του Αθανάσιος Κομνηνός, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, αναφέρεται μαζί με τον πατέρα του, Παναγιώτη Κομνηνό,(γι αυτό ένας κλάδος των Κομνηναίων λέγονται Παναγιωταίοι άλλοι Αντωναίοι ανάλογα με το όνομα των παιδιών του πρώτου Κομνηνού ότι συμμετείχε ως εκπρόσωπος του χωριού Λυκούρεσι στο στρατόπεδο των Ηραιατών που οργάνωσαν οι Πλαπουταίοι (Δημήτρης και Γιωργάκης) στο χωριό Μπέτσι Ηραίας λίγο πριν από την έναρξη της επανάστασης του εικοσιένα.(πηγή: Σωκράτης Μάσσιας, Επετηρίδα Μάραθα 2010).
ΑΡΤΟΖΗΝΟΣ Ο ΣΙΤΟΒΟΛΩΝΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Πάνω στο βουνό, υπάρχουν πολλές εκτεταμένες γόνιμες περιοχές και οροπέδια στα οποία καλλιεργούσαν εναλλάξ σιτάρι και αραποσίτι. Επίσης είχε και αρκετά ποτιστικά, γιατί στην περιοχή αυτή υπάρχουν πολλές πηγές (Άγιος Δημήτρης, Αη Γιάννης, Μαυρομάτι, Χαλυκόβρυση, Τσουκαλάς, Βυζίτσι, Μαζαράκι και άλλες). Στις ποτιστικές εκτάσεις καλλιεργούσαν, πατάτες, κρεμμύδια, φασόλια σκόρδα κλπ. Αλλά εκτός των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, είχε και εκτεταμένους βοσκότοπους όπου έφερναν τα γιδοπρόβατά τους και οι κάτοικοι των πεδινών περιοχών της Ηραίας. Αυτό, προέρχεται από διηγήσεις των παππούδων μας αλλά και μια μακροσκελή αναφορά – διαμαρτυρία (10/7/1821) των κατοίκων της Λιοδώρας (πεδινή Ηραία) προς τον «εκλαμπρότατο» Αντιπρόεδρο του Εκτελεστικού, κ. Θ. Κολοκοτρώνη, όπως αναφέρει ο Ν. Παπαγεωργίου σε κείμενό του που δημοσιεύεται στην επετηρίδα Μάραθα 2004. Στην αρχή, η αναφορά γράφει ότι έδωσαν την εκμετάλλευση και της περιοχής του Αρτοζήνου σε ανθρώπους άσημους και ρωτούν γιατί δεν εκφωνεί ο τελάλης το διαγωνισμό σε δημόσια συγκέντρωση για να υπάρξουν πλειοδότες ή μειοδότες κατά περίπτωση. Στη συνέχεια καταγγέλλουν τους Δημητσανίτες, ότι «εβγήκαν κατά τον Αρτοζήνο όπου έχουν μερικοί Λιοδωρίσιοι ταις στάναις των και ανεξετάστως έμβαιναν μέσα εις τας καλύβας των και έπαιρναν όσο βούτυρον και τυρί έβρισκον, χωρίς να το ζυγίζουν…»
«επίσης στις 5 Ιουνίου 1822 κατά τις ενοικιάσεις προσόδων ο Αρτοζήνος κατακυρώθηκε στο Κ.Μ. Κομητά, μαζί με τα Βαρκά, τις Μαλικιανές, του Λαγάφτη, τις Καρυές αντί 2.450 γροσίων. Η παραγωγή των δημητριακών του Αρτοζήνου, ήταν η αιτία που στη συνθηματική γλώσσα των Σερβαίων μαστόρων ο Αρτοζήνος, είχε την έννοια του ψωμιού.
Ο ΑγιοΛιάς
Στον Αρτοζήνο εκεί ψηλά,
κείνται ερείπια του ΑγιοΛιά.
Ήταν ‘κλησάκι ταπεινό,
προσκύνημα ξεχωριστό,
για τον πιστό, για το βοσκό,
το στρατηλάτη, το φτωχό.
***
Ατένιζε από ψηλά,
βιγλάτορας πραγματικά,
έλατα, κάμπους και βουνά,
μέχρι τη θάλασσα μακριά.
Ήταν λημέρι των κλεφτών, της Γκούρας, της Σφυρίδας
που από κει αγνάντευαν τον κάμπο της Δραϊνας*
Σαν έβγαινε το ιππικό των Τούρκων για γιουρούσι,
χίλιες φωτιές ανάβανε με πρίνους και μπαρούτι.
Κρύβαν τα γυναικόπαιδα σ’ απρόσιτες σπηλιές,
κι αυτοί ταμπούρια στήνανε κι αμέτρητες χωσιές.
Σήμερα το ‘κλησάκι μας βοήθεια ανθρώπων γνέφει,
για να χτιστεί όπως παλιά μ’ αγάπη και με τέχνη.
Δρόμος φαρδύς ανοίχτηκε, μέχρι τον Αη – Δημήτρη,
σ’ απόσταση αναπνοής από τον Αη - Λιά Προφήτη.
Μην περιμένουμε λοιπόν, ας δώσουμε τη λύση,
τιμώντας την παράδοση, λατρεύοντας τη φύση.
*κάμπος της Καρκαλούς
ΥΓ : Πρόταση προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση
Να συνεχιστεί ο χωματόδρομος που διασχίζει τον Αρτοζήνο και τα Κοκκάλια μέχρι τις παρυφές του Χαλασμένου βουνού όπου θα διαμορφωθεί χώρος για παρκινγκ. Από το σημείο αυτό ο Όμιλος μας σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και άλλα εκδρομικά σωματεία και ορειβατικούς συλλόγους θα χαράξουν ορειβατικό μονοπάτι επί των κορυφογραμμών του Χαλασμένου βουνού και της Πλάκας μέχρι το χωριό Βλόγγος, προς εξυπηρέτηση των ορειβατών αλλά και αυτών που θα μετακινούνται με άλογα, μουλάρια και ποδήλατα βουνού. Επ ουδενί θα πρέπει να διανοιχτεί αυτοκινητόδρομος επί των κορυφογραμμών ή πλησίον αυτών γιατί κάτι τέτοιο θα έβλαπτε ανεπανόρθωτα ολόκληρο το εγχείρημα που επιχειρούμε για την ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού στην περιοχή μας. Αυτοκινητόδρομος, προτείνεται να διανοιχτεί από τις πηγές Μαζαράκι μέχρι να ενωθεί με το χωματόδρομο που ενώνει το Βλόγγο με την Αράχωβα και θα έχει τη δυνατότητα να εξυπηρετούνται τα τζιπ, τα τροχόσπιτα, οι γουρούνες και οι μοτοσυκλέτες
ΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΗΣ ΓΚΟΥΡΑΣ
Οι ανυπότακτοι κάτοικοι του χωριού Αρτοζήνος αλλά και οι κάτοικοι των χωριών που γειτνιάζουν με το φαράγγι της Γκούρας , στα δύσκολα χρόνια στης σκλαβιάς έβρισκαν καταφύγιο σε πολλές σπηλιές της. To φαράγγι έχει μήκος 14χμ, και ξεκινάει από τις υπώρειες του Αρτοζήνου και ενώνεται με το ποτάμι Τουθόα των Λαγκαδίων κοντά στο χωριό Αετοράχη. Είναι μια υπέροχη διαδρομή τα κυριότερα σημεία της οποίας θα επιχειρήσω να σας επισημάνω, δίχως βέβαια να διαθέτω τη λογοτεχνική πένα που αρμόζει στη περιγραφή ενός υπέροχου φαραγγιού.
Ο χείμαρρος ρέει αλλού ορμητικός λόγω της μεγάλης κλίσης του εδάφους, σχηματίζοντας μεγάλους καταρράκτες και αλλού ήρεμος και ρομαντικός κάτω από φυσικούς θόλους που σχηματίζουν πλατάνια, ιτιές και παντός είδους άλλα δέντρα. Χαράδρες, ρεματιές και γράνες των χωριών ένθεν και ένθεν του φαραγγιού τροφοδοτούν (όταν βρέχει) με άφθονο θολό νερό αλλά και πολλές φερτές ύλες όπως κορμούς δέντρων, πέτρες, χαλίκια και λοιπά, δημιουργώντας ένα εκκωφαντικό βουητό αλλά και ένα θέαμα συγκλονιστικό. Όταν η βροχή σταματήσει και φύγει η θολούρα τα γάργαρα νερά κυλούν ήρεμα αποζημιώνοντας τις αισθήσεις των ανθρώπων που αγαπούν τη φύση και τις ομορφιές της.
Οι εναλλαγές του τοπίου μοναδικές σε ορισμένα σημεία, προσδίδουν στο φαράγγι ιδιαίτερη γοητεία. Τα περάσματα του νερού, κάτω από πελώριους ογκόλιθους στις περιοχές Μπούζα(σήμερα Κοκκινοράχη), όπου υπήρχε φυσικό γεφύρι, και ιδιαίτερα το φυσικό τούνελ κοντά στην Κοκκινοράχη, που δημιουργήθηκε πιθανότατα μετά από σεισμούς, αλλά και τη διαβρωτική δύναμη του νερού, αφήνουν κατάπληκτο τον περιηγητή μπροστά σε αυτό το θαύμα της φύσης. Διασχίζοντας την Γκούρα, απολαμβάνει κανείς την ομορφιά του τοπίου, ηρεμεί με το θρόισμα των φύλλων, το κελάρυσμα του νερού, θαυμάζοντας τους κάθετους κοκκινόβραχους που υψώνονται στις όχθες του χειμάρρου, αντικρίζοντας με δέος τις απρόσιτες βραχοσπηλιές στη θέση « Βράχια Παναγιάς» κάτω από το χωριό Λυσσαρέα (Μπουγιάτι). Ατενίζει επίσης με θαυμασμό το απόρθητο επταπύργιο του Γιαννικούλια, ένα υπέροχο μεσαιωνικό κτίσμα που παραμένει αλώβητο από το χρόνο για να μας θυμίζει πως οι πρόγονοί μας έστησαν ταμπούρια και πύργους αντίστασης εναντίον όλων εκείνων για να σώσουν την τιμή και την αξιοπρέπειά τους. Ο επισκέπτης, στέκεται ευλαβικός προσκυνητής στα καταφύγια, στις βραχοσπηλιές και ιδιαίτερα στη σπηλιά του Κολοκοτρώνη όπου ο Γέρος του Μοριά, φυγαδεύθηκε και κρύφθηκε από τους Πλαπουταίους για να γλυτώσει από τη μανία των Τούρκων στο μεγάλο διωγμό των κλεφτών.
Ακόμα υπάρχει η δυνατότητα της ξεκούρασης στις πηγές της Γκούρας και του θαυμασμού των διαφόρων σχημάτων των βράχων που έχουν λειανθεί από την ορμητική δύναμη του νερού στη θέση Κασσόνια κοντά στο Λυκούρεσι και ιδιαίτερα μπροστά στο πέτρινο ανθρώπινο ομοίωμα που «αναπαύεται στην κοίτη του χειμάρρου».
Παραθέτω πληρέστερη περιγραφή των σημαντικότερων κατά την άποψή μου σημείων, ξεκινώντας από τις υπώρειες του Αρτοζήνου (θέση Πηλός) και προχωρώντας ανάμεσα σε πυκνή βλάστηση όπου συναντάμε:
1)Τα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα, στη θέση Σφυρίδα, και μια σπηλιά που συνδέεται με τη νεώτερη ιστορία μας. Όπως γράφει ο ιστοριοδίφης Ν. Παπαγεωργίου, εκεί ο Λύγκος ο αρχιληστής απήγαγε από τα Φιλιατρά Μεσσηνίας τον Υπουργό Οικονομικών της κυβερνήσεως Κανάρη και αργότερα πρωθυπουργό Σωτήριο Σωτηρόπουλο και τον κράτησε στη σπηλιά τουλάχιστον τις τελευταίες από τις 36 μέρες της αιχμαλωσίας του και στη συνέχεια τον παρέδωσε έξω από του Παλούμπα στο Γιωργάκη Πλαπούτα έναντι λίτρων.
2) Τη Σπηλιαδράκα. Συνέχεια από το άντρο του Λύγκου, απέναντι στο μύλο του Τρουπή, είναι η δύσβατη και δυσδιάκριτη σπηλιά της Σπηλιαδράκας, η οχύρωση της οποίας διατηρείται ανέπαφη.
3) Το
ανολοκλήρωτο τάμα της Ανδρίκαινας, Γεωργίας Στρίκου, Σερβαίας δασκάλας
που παντρεύτηκε το Λυκουρεσσαίο Ανδρέα Κομνηνό, που ανήγειρε περικαλλή ναό ο οποίος δυστυχώς έμεινε ημιτελής λόγω καθιζήσεως των πέριξ εδαφών.
4) Την πέτρινη βρύση από όπου ως το 1957 έπαιρναν νερό οι Λυκουρεσαίοι. Πλησίον της πηγής αυτής λειτουργούσε κατά τον 17ο αιώνα το χάνι του Καψιμάλη.
5) Πιο κάτω στη θέση Κασσόνια σε απόσταση 300μ από τη γέφυρα της Γκούρας κοντά στο Λυκούρεσι,
συναντάμε πέτρινο ομοίωμα ανθρώπου που κείται στην κοίτη του ρέμματος. Η
θέση αυτή, είναι από τα πιο ειδυλλιακά τοπία που έχω συναντήσει. Η
δύναμη του νερού, έχει λειάνει τους βράχους, δίνοντάς τους διάφορα
σχήματα και λόγω της μεγάλης κλίσης του εδάφους, σχηματίζονται μεγάλοι
καταρράκτες. Παράλληλα, η βλάστηση οργιάζει και από τις 2 μεριές.
6) Σε μικρή απόσταση από τα Κασόνια, δεξιά της Γκούρας και του χειμάρρου Μπαμπιώτη, βρίσκεται η Τρανή Σπηλιά στο
κοίλωμα ενός μεγάλου βράχου, γνωστή και ως Γουρουνοσπηλιά. Κατά της
επίσκεψή μας, διακρίναμε την εναπομείνασα οχύρωση στο στόμιο της
σπηλιάς. Η οχύρωση, είναι κτισμένη με πέτρα ομοιόμορφη με τη σπηλιά και
τους περιβάλλοντες βράχους.
7) Η σπηλιά του Κολοκοτρώνη. Μια άλλη σπηλιά που έχουμε χρέος να αναδείξουμε, είναι η σπηλιά του Κολοκοτρώνη, η οποία βρίσκεται κοντά στο μικρό χωριό Ψάρι. Σ’ αυτή τη σπηλιά έκρυβαν οι Πλαπουταίοι τον Κολοκοτρώνη στο μεγάλο διωγμό των Κλεφτών (1805-06).
8) Ο μύλος του Θύμιου. Επίσης συναντάμε το μύλο του Θύμιου κοντά στη Λυσσαρέα, ο οποίος πρέπει να αναστηλωθεί και να επανέλθει στην αρχική του χρήση.
9) Το γεφύρι στου Μπούζα. Όπως γράφει ο Γ. Η. Νικολακόπουλος,
το γεφύρι αυτό που δεν υπάρχει σήμερα, δε φτιάχτηκε από ανθρώπινα χέρια
αλλά από την ίδια τη φύση. Σχηματίστηκε από τη σύγκλιση σχεδόν δύο
βράχων βόρεια και νότια της θέσης του. Έτσι δημιουργήθηκε ένα φυσικό πέρασμα – γεφύρι, που ένωνε του Μπούζα και το Μπουγιάτι.
Το ύψος από τη στεφάνη του γεφυριού μέχρι την κοίτη του χειμάρρου,
πλησιάζει και ξεπερνά τα 100μ. Στο βάθος της χαράδρας, σχηματίζεται
μεγάλη λίμνη με αρκετό βάθος. Σήμερα το γεφύρι αυτό δεν υπάρχει γιατί η
ίδια η φύση που το έφτιαξε, άγνωστο πριν από πόσα χρόνια, η ίδια το
διέλυσε στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
10) Μετά το γεφύρι του Μπούζα συναντάμε ένα θαύμα της φύσης. Φυσικό τούνελ 350μ
που προήλθε από γεωλογικά φαινόμενα οδηγεί σε ένα από τα ωραιότερα
σημεία της διαδρομής του φαραγγιού, με κατακόρυφους κόκκινους βράχους
ένθεν κακείθεν, που φτάνουν και τα 100μ σε ορισμένα σημεία.
11) Η σπηλιά του Γιαννικούλια – η εκκλησία της Παναγίας κλπ.
Ο Γ. Η. Νικολακόπουλος, μεταξύ άλλων γράφει:
« ένα δυσπρόσιτο αλλά σωτήριο κρησφύγετο για τους κατατρεγμένους ραγιάδες της εποχής μας, υπήρξε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η γνωστή αυτή σπηλιά που βρίσκεται στο μέσο περίπου του φαραγγιού της Γκούρας…»
«Το κτίσμα ήταν αθέατο από τους περαστικούς λόγω κάλυψης από υπερκείμενους βράχους και πυκνή βλάστηση και λένε πως δεν ήρθε ποτέ σε γνώση των Τούρκων και λένε πως αν κατά τύχη ερχόταν σε γνώση τους, ουδείς δε θα τολμούσε να φτάσει ως εκεί γιατί λόγω του εδάφους και της θέσης της, δε θα έβγαινε ζωντανός. Ως το 1940, η πρόσβαση στη σπηλιά ήταν κάπως εύκολη, όμως αργότερα λόγω της διάβρωσης του εδάφους, η πρόσβαση σε αυτή κατέστη όχι μόνο δύσκολη και επικίνδυνη αλλά και για πολλούς αδύνατη. Απέναντι από τη σπηλιά και λίγο ψηλότερα από την πλευρά της Αετοράχης στη θέση Γαλάρια του Φιλιπόγιαννη, υπάρχουν μικρά φυσικά κοιλώματα με την ονομασία Φούρνοι. Εκεί έψηναν ψωμιά στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και προμήθευαν τους διαμένοντες στη σπηλιά του Γιαννικούλια. Αυτό το έχω ακούσει από τους παλαιότερους...»
«εκτός από το διασωζόμενο πύργο Γιαννικούλια και σε μικρή απόσταση από αυτόν, ήταν κτισμένος και δεύτερος πύργος μέσα σε μια σπηλιά και ήταν κτισμένος με πέτρες και λάσπη που την έλεγαν «κορασάνη» γιατί τα μείγματα που περιείχε την έκαναν στερεότερη και από το τσιμέντο.»
« οι 2 πύργοι επικοινωνούσαν μεταξύ τους με μονοπάτι και στο μέσο του μέσα σε μια σπηλιά είχαν κατασκευάσει και μια εκκλησία στο όνομα της Παναγίας. Της εκκλησίας αυτής, σώζεται η νότια πλευρά και μέσα σε αυτήν πάνω σε πέτρες υπάρχουν τοιχογραφίες. Παπάς της εκκλησίας αυτής, τόσο στις παραμονές του μεγάλου ξεσηκωμού αλλά και καθόλη τη διάρκεια αυτού ήταν ο Παπά-Δετόρος που δεν ήταν μόνο παπάς αλλά και εμπειρικός γιατρός και φλογερός αγωνιστής της ελευθερίας.»
Στοιχειώδης αντίληψη δικαιοσύνης, επιβάλλει στο ΔΣ του συλλόγου να εκφράσει τις ευχαριστίες του στην 5μελή ομάδα του Σπηλαιολογικού Ομίλου για την εξαιρετική δουλειά που έκαναν στο πλαίσιο της πεζοπορικής εξόρμησης του ομίλου μας και ιδιαίτερα η προσέγγιση από αυτούς του θρυλικού σπηλαίου Γιαννικούλια. Να τι γράφει στην εμπεριστατωμένη μελέτη του -μεταξύ των άλλων- ο Β. Κ. Τουντόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ και μέλος της 5μελής ομάδας του Σπηλαιολογικού Ομίλου.
11) Η σπηλιά του Γιαννικούλια – η εκκλησία της Παναγίας κλπ.
Ο Γ. Η. Νικολακόπουλος, μεταξύ άλλων γράφει:
« ένα δυσπρόσιτο αλλά σωτήριο κρησφύγετο για τους κατατρεγμένους ραγιάδες της εποχής μας, υπήρξε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η γνωστή αυτή σπηλιά που βρίσκεται στο μέσο περίπου του φαραγγιού της Γκούρας…»
«Το κτίσμα ήταν αθέατο από τους περαστικούς λόγω κάλυψης από υπερκείμενους βράχους και πυκνή βλάστηση και λένε πως δεν ήρθε ποτέ σε γνώση των Τούρκων και λένε πως αν κατά τύχη ερχόταν σε γνώση τους, ουδείς δε θα τολμούσε να φτάσει ως εκεί γιατί λόγω του εδάφους και της θέσης της, δε θα έβγαινε ζωντανός. Ως το 1940, η πρόσβαση στη σπηλιά ήταν κάπως εύκολη, όμως αργότερα λόγω της διάβρωσης του εδάφους, η πρόσβαση σε αυτή κατέστη όχι μόνο δύσκολη και επικίνδυνη αλλά και για πολλούς αδύνατη. Απέναντι από τη σπηλιά και λίγο ψηλότερα από την πλευρά της Αετοράχης στη θέση Γαλάρια του Φιλιπόγιαννη, υπάρχουν μικρά φυσικά κοιλώματα με την ονομασία Φούρνοι. Εκεί έψηναν ψωμιά στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και προμήθευαν τους διαμένοντες στη σπηλιά του Γιαννικούλια. Αυτό το έχω ακούσει από τους παλαιότερους...»
«εκτός από το διασωζόμενο πύργο Γιαννικούλια και σε μικρή απόσταση από αυτόν, ήταν κτισμένος και δεύτερος πύργος μέσα σε μια σπηλιά και ήταν κτισμένος με πέτρες και λάσπη που την έλεγαν «κορασάνη» γιατί τα μείγματα που περιείχε την έκαναν στερεότερη και από το τσιμέντο.»
« οι 2 πύργοι επικοινωνούσαν μεταξύ τους με μονοπάτι και στο μέσο του μέσα σε μια σπηλιά είχαν κατασκευάσει και μια εκκλησία στο όνομα της Παναγίας. Της εκκλησίας αυτής, σώζεται η νότια πλευρά και μέσα σε αυτήν πάνω σε πέτρες υπάρχουν τοιχογραφίες. Παπάς της εκκλησίας αυτής, τόσο στις παραμονές του μεγάλου ξεσηκωμού αλλά και καθόλη τη διάρκεια αυτού ήταν ο Παπά-Δετόρος που δεν ήταν μόνο παπάς αλλά και εμπειρικός γιατρός και φλογερός αγωνιστής της ελευθερίας.»
Στοιχειώδης αντίληψη δικαιοσύνης, επιβάλλει στο ΔΣ του συλλόγου να εκφράσει τις ευχαριστίες του στην 5μελή ομάδα του Σπηλαιολογικού Ομίλου για την εξαιρετική δουλειά που έκαναν στο πλαίσιο της πεζοπορικής εξόρμησης του ομίλου μας και ιδιαίτερα η προσέγγιση από αυτούς του θρυλικού σπηλαίου Γιαννικούλια. Να τι γράφει στην εμπεριστατωμένη μελέτη του -μεταξύ των άλλων- ο Β. Κ. Τουντόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ και μέλος της 5μελής ομάδας του Σπηλαιολογικού Ομίλου.
« Το σπήλαιο εντοπίζεται στην περιοχή Φούσσια ή Βράχια της Παναγιάς
στη νότια πλευρά της ρεματιάς Γκούρα. Στην περιοχή αυτή, η διατομή του
ρέματος στενεύει αρκετά, διερχόμενη από βραχώδες υπόβαθρο με απότομα
κατακόρυφα βράχια σχηματίζοντας εντυπωσιακό φαράγγι. Οι επάλληλοι
ελιγμοί της κοίτης και η πυκνή παραρεμάτια βλάστηση, καθιστούν τα εκεί
απότομα πρανή αόρατα από οποιοδήποτε μονοπάτι ή δρόμο της περιοχής
δημιουργώντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την εκεί δημιουργία
ασφαλούς καταφυγίου… Καθοδόν, υπάρχουν τμήματα έντονης κλίσης όπου
απαιτείται προσεκτική διάβαση ενώ το πλέον επικίνδυνο τμήμα εντοπίζεται
λίγα μέτρα πριν την είσοδο του σπηλαίου. Εκεί το παλαιό μονοπάτι
διερχόμενο από το γκρεμό του φαραγγιού, έχει καταρρεύσει λόγω διάβρωσης
και η περαιτέρω διάβαση κρίνεται επικίνδυνη, δίχως τη χρήση σχοινιών και
ορειβατικού εξοπλισμού ασφαλείας. «
«Το σπήλαιο είναι φυσικό κατακόρυφο κοίλωμα μεγίστου ύψους 13.40μ, βάθους 4,20 μ και βρίσκεται σε μεγάλο ύψος ως προς την υποκείμενη κοίτη της Γκούρας. Σπηλαιολογικά, ανήκει στην κατηγορία των βραχοσκεπών, χωρίς ενδιαφέρον από πλευράς διαστάσεων ή διακόσμου. Έχει όμως την ιδιαιτερότητα να φιλοξενεί στο εσωτερικό του, έναν εξαώροφο πύργο, προεπαναστατικής εποχής…»
«Η ποιότητα της τοιχοποιίας είναι αξιοθαύμαστη λαμβανομένων υπόψη, των υλικών που είχαν στη διάθεσή τους οι χτίστες: λιθοσώματα ακανόνιστων σχημάτων, κονίαμα από λάσπη ( με πιθανή προσθήκη ασβέστη στα κατώτερα στρώματα) και κορμούς δέντρων, όλα πιθανώς προέλευσης Γκούρας. Η δομική κατάσταση του τοίχου κρίνεται άριστη μετά από τόσους αιώνες. Η ανυπαρξία ορατών ρωγμών, στρεβλώσεων ή καταρρεύσεων οφείλεται στην έντεχνη κατασκευή, στο αυξημένο πάχος λιθοδομής και στις ενισχύσεις από ξύλινα διαζώματα (ξυλοδεσιές )σε όλες τις στάθμες των υπερθύρων (πρέκια).»
Ευχής έργο θα ήταν τα μέλη του Σπηλαιολογικού Ομίλου να συνεχίσουν τις εξερευνήσεις και να αναδείξουν με τον καλύτερο τρόπο και τις υπόλοιπες βραχοσπηλιές της Γκούρας, όπως έπραξαν για τη σπηλιά του Γιαννικούλια.
O ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΟΥ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ «Η ΓΚΟΥΡΑ» ΓΟΡΤΥΝΙΑΣ
ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Το σπήλαιο είναι φυσικό κατακόρυφο κοίλωμα μεγίστου ύψους 13.40μ, βάθους 4,20 μ και βρίσκεται σε μεγάλο ύψος ως προς την υποκείμενη κοίτη της Γκούρας. Σπηλαιολογικά, ανήκει στην κατηγορία των βραχοσκεπών, χωρίς ενδιαφέρον από πλευράς διαστάσεων ή διακόσμου. Έχει όμως την ιδιαιτερότητα να φιλοξενεί στο εσωτερικό του, έναν εξαώροφο πύργο, προεπαναστατικής εποχής…»
«Η ποιότητα της τοιχοποιίας είναι αξιοθαύμαστη λαμβανομένων υπόψη, των υλικών που είχαν στη διάθεσή τους οι χτίστες: λιθοσώματα ακανόνιστων σχημάτων, κονίαμα από λάσπη ( με πιθανή προσθήκη ασβέστη στα κατώτερα στρώματα) και κορμούς δέντρων, όλα πιθανώς προέλευσης Γκούρας. Η δομική κατάσταση του τοίχου κρίνεται άριστη μετά από τόσους αιώνες. Η ανυπαρξία ορατών ρωγμών, στρεβλώσεων ή καταρρεύσεων οφείλεται στην έντεχνη κατασκευή, στο αυξημένο πάχος λιθοδομής και στις ενισχύσεις από ξύλινα διαζώματα (ξυλοδεσιές )σε όλες τις στάθμες των υπερθύρων (πρέκια).»
Ευχής έργο θα ήταν τα μέλη του Σπηλαιολογικού Ομίλου να συνεχίσουν τις εξερευνήσεις και να αναδείξουν με τον καλύτερο τρόπο και τις υπόλοιπες βραχοσπηλιές της Γκούρας, όπως έπραξαν για τη σπηλιά του Γιαννικούλια.
O ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΟΥ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ «Η ΓΚΟΥΡΑ» ΓΟΡΤΥΝΙΑΣ
ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ
έτος 2010
Αφιερωμένο στην μνήμη του.....
Έτυχε να γνωριστούμε και να συνεργαστούμε πολύ αργά, όταν είμαστε μαζί στον ορειβατικό όμιλο η Γκούρα Θαύμασα τον χαρακτήρα του, την φιλοσοφία του, το φιλότιμο, την εντιμότητά του!!!.... Η μνήμη του Θύμιου Αποστολόπουλου θα αναδύει πάντοτε ευωδία!!!...
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυμφωνώ Γορτύνιε-ΙΣΒ..
ΑπάντησηΔιαγραφή